Πέμπτη 29 Ιανουαρίου 2009

Κυριακή 25 Ιανουαρίου 2009

Η Κνωσός από το Α ως το Ω

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ

Η Κνωσός από το Α ως το Ω
Η αιώνια νεότητα του μινωικού πολιτισμού μέσα από ένα πολύτιμο λεύκωμα το οποίο υπογράφουν οι αρχαιολόγοι κ. Γιάννης Σακελλαράκης και κυρία Εφη Σαπουνά-Σακελλαράκη
Της Μαριας Θερμου Κυριακή 25 Ιανουαρίου 2009



Θεωρείται ο πρώτος ευρωπαϊκός πολιτισμός και άνθησε σε αυτή τη «γωνιά» της Μεσογείου καταμεσής στο πέλαγος, πλην όχι σε απομόνωση, το αντίθετο σε θέση τέτοια ώστε να ελέγχει τον κόσμο γύρω του. Οπως και έπραξε για αιώνες η μινωική Κρήτη, που με βασικό κέντρο της την Κνωσό δημιούργησε έναν φωτεινό πολιτισμό με μεγάλη δυναμική και ορμή για ζωή και δημιουργία. Η ανασκαφή της Κνωσού στις αρχές του 20ού αιώνα από τον Αρθουρ Εβανς ήταν η αρχή για να ανασυρθεί από τη λήθη αυτός ο πολιτισμός και έκτοτε μελετάται αδιάκοπα καθώς νέα στοιχεία προκύπτουν διαρκώς. Το πολύτιμο λεύκωμα (εκδόσεις Μίλητος), το οποίο υπογράφουν οι αρχαιολόγοι κ. Γιάννης Σακελλαράκης και κυρία Εφη Σαπουνά- Σακελλαράκη, είναι το πρώτο αφιερωμένο αποκλειστικά στο λίκνο του μινωικού πολιτισμού, την Κνωσό, με τους συγγραφείς να μοιράζονται με τον αναγνώστη την εμπειρία και τη γνώση τους από την πολύχρονη θητεία τους στα μινωικά κέντρα και ιερά (Αρχάνες, Ανεμόσπηλια, Ιδαίον Αντρο, Ζώμινθος κ.ά.). Και θα έλεγε κανείς ότι το βιβλίο αυτό μοιάζει με ξεναγό που παίρνει τον αναγνώστη- επισκέπτη από το χέρι για να τον μυήσει στην αιώνια νεότητα του μινωικού πολιτισμού.

Ανάκτορο. Μία μεγάλη κεντρική αυλή γύρω από την οποία αναπτύσσεται το κτιριακό συγκρότημα θεωρείται το χαρακτηριστικό των μινωικών ανακτόρων. Αλλη ιδιαιτερότητά του είναι τα πολύθυρα, η διάσπαση δηλαδή των τοίχων με ανοίγματα, μια μινωική επινόηση που έφερνε φως στο σκοτάδι και προστάτευε από τον αέρα. Ο προσανατολισμός του ανακτόρου της Κνωσού είναι ακριβώς προς τον Βορρά, ένας προσδιορισμός που προϋποθέτει πέραν των άλλων- χρήση του δεκαδικού μετρητικού συστήματος, μέτρων βάρους και όγκου στερεών και υγρών- και προηγμένες αστρονομικές και μαθηματικές γνώσεις.

Βασιλιάς. Ασκούσε όχι μόνο διοικητική εξουσία αλλά και θρησκευτική, και η αίθουσα του θρόνου του αποτελεί το διασημότερο σημείο της Κνωσού. Πόσο μάλλον που ο ίδιος ο θρόνος σώθηκε ακέραιος στη θέση του. Πιθανώς ήταν πολύχρωμος αλλά η μοναδικότητά του έγκειται και στο γεγονός ότι διαθέτει ψηλό ερεισίνωτο με κυματοειδή κορύφωση, στοιχεία που του προσδίδουν μεγαλοπρέπεια. Προς αυτόν εξάλλου προσβλέπουν τοιχογραφημένοι γρύπες, μυθικές μορφές που συνδυάζουν τη δύναμη του λιονταριού και την ενεργητικότητα του αετού, αποδίδοντας ταυτόχρονα τη βασιλική και τη θεία ισχύ.

Γραφή. Ηδη από την 3η χιλιετία π.Χ. εμφανίστηκε στην Κρήτη ένα πρώιμο είδος γραφής με ιερογλυφικά στοιχεία για τις ανάγκες του ιερατείου. Εξέλιξή της αποτελεί η Γραμμική Α Γραφή αλλά η αποκρυπτογράφησή της, παρά τις 3.000 πινακίδες ή πήλινα δισκία που έχουν βρεθεί στην Κνωσό, παραμένει αδύνατη. Η Γραμμική Β Γραφή αντίθετα, η οποία εμφανίστηκε στην Κρήτη με την κάθοδο και την κυριαρχία των Μυκηναίων, απέδειξε με την αποκρυπτογράφησή της (το 1952 από τους Μάικλ Βέντρις και Τζον Τσάντγουικ), ότι ήταν μια πρώιμη, προομηρική μορφή της ελληνικής γλώσσας. Είναι βέβαιο, λοιπόν, ότι τον 15ο αιώνα π.Χ. στην Κνωσό μιλούσαν ελληνικά. Δαίδαλος. Εδώ ο μύθος έχει τον πρώτο λόγο για τον αρχιτέκτονα του Λαβυρίνθου και θαυμαστό τεχνίτη στον οποίο οι αρχαίοι απέδιδαν διάφορα επιτεύγματα.

Εβανς (1851-1941). Εφθασε στην Κρήτη τον Μάρτιο του 1894 και οδηγήθηκε στην Κνωσό από τον πρώτο, ο οποίος την ανακάλυψε αλλά δεν κατόρθωσε να την ανασκάψει, τον Μίνωα Καλοκαιρινό. Αρχισε την ανασκαφή του ανακτόρου το 1900 και ως το 1902 την είχε ολοκληρώσει. Αγόρασε ιδίοις χρήμασι τον χώρο του μινωικού ανακτόρου και μεγάλο κομμάτι γης γύρω του- ο μόνος φυσικός χώρος που διασώθηκε ως σήμερα αλώβητος από τη σύγχρονη λαίλαπα. Η Κνωσός και η Κρήτη του χρωστούν πολλά, αλλά και εκείνος μετέφερε στη Βρετανία τη μεγάλη συλλογή του με κρητικές αρχαιότητες, κυρίως μινωικούς σφραγιδόλιθους. Ζατρίκιο. Χρονολογείται περίπου από το 1600 π.Χ. και για την κατασκευή του χρησιμοποιήθηκαν ελεφαντόδοντο, ορεία κρύσταλλος, γαλάζια υαλόμαζα, φύλλα χρυσού και αργύρου. Μαζί βρέθηκαν και τέσσερα ελεφάντινα πιόνια. Πρόκειται για σπάνιο βασιλικό παιχνίδι, αντίστοιχο του οποίου είναι αυτό του βασιλικού νεκροταφείου της Ουρ στη Μεσοποτα- μία.

Ηφαίστειο. Η έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας είχε βιβλικές συνέπειες για τη μινωική Κρήτη. Η καταστροφή του μινωικού στόλου από τα παλιρροϊκά κύματα έφερε τη λήξη της μινωικής κυριαρχίας στο Αιγαίο, ενώ η ηφαιστειακή σποδός «έθαψε» την Κνωσό. Η έκρηξη τοποθετείται γύρω στο 1500 π.Χ. σύμφωνα με τα γραπτά κείμενα, αστρονομικές και αρχαιολογικές παρατηρήσεις, αν και τελευταία οι φυσικές επιστήμες ανεβάζουν αυτή τη χρονολογία ως και το πρώτο μισό του 17ου αιώνα π.Χ. Θαλασσοκρατία. Ακόμη και αιγυπτιακά βασιλικά αντικείμενα έχουν έρθει στο φως στα νεκροταφεία της Κνωσού αποδεικνύοντας τις εισαγωγές από όλη τη Μεσόγειο. Από την άλλη είναι βέβαιο ότι μινωικές αποικίες και εμπορεία ιδρύθηκαν σε πολλά νησιά του Αιγαίου- Κύθηρα, Κέα, Μήλο, Θήρα, Ρόδο, Νάξο ακόμη και Σαμοθράκη- ενώ οι Μινωίτες άφησαν τα ίχνη τους και στη μικρασιατική ακτή, τη Μίλητο και τις Ερυθρές. Μινωίτες ναυτικοί είχαν στα χέρια τους και το εμπόριο της παλαιστινιακής ακτής με την Αίγυπτο, ονομαζόμενοι από τους Αιγυπτίους «Κεφτιού».

Ιερά. Ο κυρίαρχος θρησκευτικός - παράλληλα με τον διοικητικό - ρόλος του ανακτόρου της Κνωσού αποδεικνύεται από το τριμερές ιερό του, τις ιερές κρύπτες και τα θησαυροφυλάκια του ιερού. Εδώ ήρθαν στο φως πινακίδες της Γραμμικής Β Γραφής και σφραγίσματα, τα περίφημα ειδώλια της «θεάς των όφεων», ομοιώματα αναθηματικών φορεμάτων και πλακίδια με απεικόνιση ζώων, όλα από φαγεντιανή, πινακίδες και δισκία της Γραμμικής Α Γραφής, και πλήθος αγγείων.

Καταγωγή. Από την Καρία ήλθαν οι Μινωίτες στην Κρήτη, σύμφωνα με τις επικρατέστερες θεωρίες. Το γεγονός ότι η Καρία σχετίζεται μυθολογικά με την Κρήτη και το ότι υπάρχουν και γλωσσικά στοιχεία που συνδέουν την περιοχή αυτή γενικότερα με το Αιγαίο, είναι τα επιχειρήματα της θεωρίας. Σημειώνεται επίσης ότι η λέξη Κνωσός, η οποία δεν ερμηνεύεται στα ελληνικά, έχει καρική προέλευση. «Κνως» είναι κύριο όνομα στα καρικά και αν αληθεύουν τα ανωτέρω, Κνωσός σημαίνει «η πόλη του Κνω».

Λαβύρινθος. Δεδομένου ότι η λέξη «λάβρυς» σημαίνει κατά τον λεξικογράφο της αρχαιότητας Ησύχιο διπλός πέλεκυς, έχει υποτεθεί ότι λαβύρινθος σημαίνει «το σπίτι του διπλού πέλεκυ». Το ίδιο το ανάκτορο λοιπόν ήταν ο λαβύρινθος, όσο για τον μύθο του Δαιδάλου φαίνεται ότι δημιουργήθηκε στην Κνωσό.

Μίνως. Μινωικό ανθρωπωνύμιο ή τίτλος, όπως ο Φαραώ στην Αίγυπτο; Η απάντηση στο ερώτημα αναζητείται και έτσι οι μύθοι σχετικά με τον Μίνωα έχουν τον πρώτο λόγο.

Νεκροταφεία. Διάφορα νεκροταφεία ανασκάφθηκαν γύρω από την Κνωσό δίνοντας στοιχεία για τους τύπους των τάφων αλλά και για τα ταφικά έθιμα. Μοναδικός είναι ο τάφος σε σχήμα διπλού πελέκεως ενώ πολύτιμα ευρήματα προήλθαν από τις ταφές, όπως χρυσά σφραγιστικά δαχτυλίδια με σκηνές λατρείας, χρυσά κοσμήματα, σκαραβαίοι κ.ά.

Ξένοι επισκέπτες. Στενές από την 3η χιλιετία π.Χ. ήταν οι σχέσεις της Κνωσού με την Αίγυπτο. Θεωρείται μάλιστα πιθανόν ότι ο Αμενχοτέπ Γ΄ (1390-1353 π.Χ.) και η βασίλισσα Τίι μπορεί να είχαν επισκεφθεί την Κνωσό. Παρόμοια επίσκεψη καταδεικνύει ένα ενεπίγραφο λίθινο αγαλμάτιο που φαίνεται να αφιέρωσε σε ιερό της Κνωσού ο αξιωματούχος Ουζέρ του Μέσου Βασιλείου (22ος-17ος αιώνας π.Χ.).

Οπλα. Χάλκινα κράνη ή με οστέινη επένδυση, χρυσεπένδυτα χάλκινα ξίφη με χρυσή λαβή, αλλά και απλές λόγχες έχουν έρθει στο φως κατά τις ανασκαφές των νεκροταφείων της Κνωσού.

Πλαστική. Η κεραμική, η λιθοτεχνία, η μεταλλοτεχνία έδωσαν σπουδαία έργα τέχνης στη μινωική Κνωσό, μερικά από τα οποία είναι διάσημα ανά τον κόσμο. Είναι το λίθινο ρυτόν σε σχήμα ταυροκεφαλής με χρυσά κέρατα, ένα ακόμη ρυτό από αλάβαστρο σε σχήμα κεφαλής λέαινας, οι λίθινες κομμώσεις, οι θεές των όφεων από φαγεντιανή, ένας ελεφάντινος ταυροκαθάπτης με τις χρυσές κλωστές στο κεφάλι του να υποδηλώνουν κόμη, τα πήλινα ειδώλια και αγγεία, τα αργυρά και χάλκινα σκεύη.

Ρυτά. Διάσημα λίθινα αγγεία σπονδών με μορφή ζώων. Γέμιζαν με υγρό από μία τρύπα στον τράχηλο ενώ κατά την τελετουργία έχυναν το υγρό από τρύπα στο ρύγχος. Εξαιρετικό θεωρείται αυτό που απομιμείται κεγακεφαλή ταύρου από οφείτη, με μάτια από ορεία κρύσταλλο και ίασπη, ρύγχος από μάργαρο και κέρατα- που δεν σώθηκαν - από επιχρυσωμένο ξύλο.

Σύμβολα. Ο διπλούς πέλεκυς υπήρξε το εμβληματικό σύμβολο της μινωικής Κρήτης χαραγμένο πολλές φορές σε τοίχους και πεσσούς του ανακτόρου της Κνωσού και συχνά τοποθετημένο ανάμεσα στα κέρατα του ταύρου. Ενα μικρό δωμάτιο του ανακτόρου έχει ονομασθεί «ιερό των διπλών πελέκεων» λόγω των πολλών πελέκεων που έχουν βρεθεί σε αυτό, μαζί με ζεύγη κεράτων καθιέρωσης, άλλο ιερό σύμβολο των Μινωιτών που έστεφε τις προσόψεις ιερών αλλά και των ανακτόρων.

Τοιχογραφίες. Οι τοίχοι του ανακτόρου της Κνωσού, όπου η διακόσμηση είναι αναπόσπαστο κομμάτι της εκλεπτυσμένης αρχιτεκτονικής και γενικότερα της αισθητικής του χώρου, άρχισαν να καλύπτονται με διακοσμητικά θέματα από το 1700 π.Χ. Από τις παλαιότερες τοιχογραφίες είναι ο λεγόμενος κροκοσυλλέκτης πίθηκος, ενώ γνωστότερες είναι του «πρίγκιπα με τα κρίνα», οι «γαλάζιες κυρίες», η διάσημη «Παριζιάνα» αλλά και η τοιχογραφία των ταυροκαθαψίων.

Ελεφαντόδοντο, φαγεντιανή, γυαλί είναι υλικά που δούλευαν κατ΄ εξοχήν οι μινωίτες τεχνίτες για κοσμήματα κυρίως, αλλά και για διάφορα άλλα κομψοτεχνήματα. Ανάμεσά τους τα 42 πλακίδια από φαγεντιανή, τα οποία θα κοσμούσαν τοίχο ή έπιπλο, και αποδίδουν προσόψεις σπιτιών με δύο ή τρεις ορόφους! Αλλα πολύτιμα υλικά τους ήταν ο αμέθυστος, ο σάρδιος, ο κύανος (λάπις λάζουλι), ο ίασπις, ο αιματίτης και η ορεία κρύσταλλος.

Φύση. Κατάφυτος ήταν ο περιβάλλων χώρος της Κνωσού και όπως μαρτυρούν οι τοιχογραφίες του ανακτόρου υπήρχαν κήποι με κάθε λογής φυτά, μυρτιές, αγριοτριανταφυλλιές αλλά και φοίνικες, ενώ έχει υποτεθεί ότι φύονταν και πάπυροι. Στις τοιχογραφίες απεικονίζονται επίσης διάφορα είδη πουλιών, όπως τσαλαπετεινοί και πέρδικες, πολυάριθμα ήταν τα ελάφια και οι αίγαγροι, ενώ οι βασιλικοί κήποι θα φιλοξενούσαν και εξωτικά ζώα όπως πιθήκους.

Χρόνος. Κύρια περίοδος ακμής της μινωικής Κνωσού είναι η Εποχή του Χαλκού (2700-1150 π.Χ.). Τα πρώτα ανάκτορα χτίστηκαν περί το 2100 π.Χ. για να καταστραφούν από σεισμό το 1700 π.Χ. Ακολούθησε η περίοδος νέων ανακτόρων που καταστράφηκαν με τη σειρά τους το 1500 π.Χ. και στη συνέχεια, περί το 1450 π.Χ., έφθασαν στην Κνωσό οι Αχαιοί, επικρατώντας έκτοτε σε όλη την Κρήτη.

Ψήγματα. Μπορεί τα ευρήματα της Κνωσού και των άλλων μινωικών κέντρων να «μιλούν» με διάφορους τρόπους για τη ζωή και την ιστορία των ανθρώπων της εποχής, όμως εν τέλει δεν είναι παρά ψήγματα της αλήθειας μέσα στον χρόνο.

Ωραίος. Που σημαίνει στην ώρα του. Και ο μινωικός πολιτισμός άνθησε πράγματι την κατάλληλη εποχή για να θέσει σε κίνηση τον χρόνο του πολιτισμού για τη Δύση.

ΠΗΓΗ ΤΟ ΒΗΜΑ
25.1.09

Η χαμηλή πτήση της γενιάς 30-40

Η χαμηλή πτήση της γενιάς 30-40

Κοσμοπολίτες, πολυπτυχιούχοι, σκληρά εργαζόμενοι, ξεκίνησαν με προσδοκίες και κατέληξαν στο ψυχαναλυτικό ντιβάνι
Της Μαργαριτας Πουρναρα
Το είδαμε στα επεισόδια του περασμένου Δεκεμβρίου: Η πίτα της τηλεθέασης μοιράστηκε ανάμεσα στους πιτσιρικάδες και στους μεσήλικες εκπρόσωπους της πολιτικής ζωής. Η γενιά των τριαντάρηδων, των 30 - 40, έμεινε στην αφάνεια. Ο λόγος των ανθρώπων που καλούνται να παράγουν τέχνη, πολιτική, πολιτισμό, σκέψη, επιστημονική έρευνα δεν ακούστηκε καθόλου. Η μελλοντική ραχοκοκαλιά της ελληνικής κοινωνίας δεν έδωσε στίγμα, αλλά σιωπή ανυπαρξίας. Αλήθεια, πού χάθηκε; Πού χαθήκαμε; Είμαστε χαμηλοφτερουγισμένοι; Είμαστε ικανοί για τα μεγάλα πετάγματα που απαιτούν οι καιροί;
Με όπλο τον ρεαλισμό και την ανελέητη αυτοκριτική, έξι εκπρόσωποι της ηλικιακής ομάδας 30 - 40 μιλούν στην «Κ» για τις νοοτροπίες, την αυτογνωσία, τις προσδοκίες, τις συμπεριφορές, την κουλτούρα, τις αναζητήσεις μιας γενιάς στριμωγμένης. Με την πλάτη στον τοίχο. Με μεταπτυχιακές σπουδές στο εξωτερικό και διδακτορικά. Με mp3 players γεμάτα τραγούδια που κατεβάσαμε από το Iντερνετ. Με ultra portable PC στις τσάντες. Με εξομολογήσεις και παρεμβάσεις στα μπλογκ. Με πρώιμο θρήνο για τη χαμένη μας δημιουργικότητα που ξεπουλήσαμε για να βρούμε δουλειά κατώτερη των προσδοκιών και των σπουδών μας. Με προσήλωση στο lifestyle και τις επιταγές του. Με μεγάλα όνειρα που χώρεσαν τελικά σε βιτρίνες του Κολωνακίου. Με την στολή του εθελοντή των Ολυμπιακών Αγώνων στην ντουλάπα. Με όραμα μια ευρωπαϊκή Ελλάδα.
Με ανθρωπιστικές και οικολογικές ανησυχίες που δεν οδήγησαν ποτέ σε αγώνες. Με απέχθεια για την πολιτική και το σκυλολόι των τηλεοπτικών παραθύρων. Με εργασιακές αγωνίες και αμφίβολη σύνταξη, ως ασφαλισμένοι μετά το 1992. Με έγνοια για τον δημόσιο χώρο. Με χρόνο ψαλιδισμένο για φλερτ, έρωτα, χουζούρι. Με όνειρο να ζήσουμε ένα διάστημα στο εξωτερικό. Με γονείς που επιμένουν να πρωταγωνιστούν στις ζωές μας. Με παιδιά που είναι ακόμα νήπια. Με ψυχαναλυτές - συμμάχους στον αγώνα της αναζήτησης ταυτότητας. Αλήθεια, ποιοι είμαστε οι 30 - 40;


Βασίλης Μουρδουκούτας, 35
Δουλεύουμε σκληρά από παιδιά
Η γενιά μου είναι η γενιά της ιδιωτικής τηλεόρασης, του MTV, των περιοδικών lifestyle και της ενήλικης αλλά και ριζικά ανατρεπτικής επαφής με την «προσωπική τεχνολογία» (κινητή τηλεφωνία, προσωπικός υπολογιστής, κοκ).
Πρόκειται για μία γενιά που αποφάσισε να ιδιωτεύσει από νωρίς. Επέλεξε δηλαδή συνειδητά να παραμείνει μακριά από ό,τι συνιστούσε έως τις μέρες της πολιτική: κόμμα, κλαδική, πολιτικό κουτσομπολιό, μεγάλες συγκεντρώσεις, σημαιάκια. Υπό αυτή την έννοια θα μπορούσε να χαρακτηριστεί μια γενιά α-πολιτική. Παραμείναμε σιωπηλοί, αναμένοντας την πολιτική να αλλάξει. Μάταια. Εκείνη παρέμεινε απαράλλαχτη κι εμείς αποτραβηχτήκαμε ακόμη πιο πολύ. Ισως, το γεγονός που υποστασιοποιεί τη σχέση μας με την πολιτική να είναι η συγκέντρωση του καλοκαιριού 2007 για τις πυρκαγιές (αυθόρμητη, στατική, σιωπηλή, κ.λπ.).
Καταλάβαμε αρκετά γρήγορα, σχεδόν διαισθητικά, τη διαφορά ιδιωτικού – δημόσιου. Αναγνωρίσαμε δηλαδή το τι σημαίνει δημόσιος χώρος και του αποδώσαμε αξία. Νοιαστήκαμε για αυτό που μοιραζόμαστε από κοινού, τόσο ουσιαστικά όσο και αισθητικά. Γίναμε αστοί. Είδαμε την πόλη μας να αλλάζει –έστω άναρχα και «σπασμωδικά»– και αισθανθήκαμε χαρά. Υπήρχαν πια «νησίδες» ελκυστικής αστικής ζωής και εδώ, όπως αλλού στις πόλεις του δυτικού κόσμου.
Το βλέμμα μας ήταν από νωρίς στραμμένο προς τα «έξω». Ανοιχτήκαμε ως γενιά της μαζικής μεταπτυχιακής μετανάστευσης κι εκτεθήκαμε στο «άλλο», στο ξένο, στο διαφορετικό. Γευτήκαμε τα καλά του, το αποδεχτήκαμε. Ενστερνιστήκαμε μια ευρωπαϊκή - κοσμοπολίτικη στάση ζωής. Δίχως να χάσουμε μια κάποια «αίσθηση» της πατρίδας. Η κατεύθυνση του βλέμματος άλλαξε, το «σώμα» παρέμεινε και παραμένει Ελληνικό — δεν «παγκοσμιοποιήθηκε», όπως στην περίπτωση των γενιών που ακολουθούν. Σε αυτό το πλαίσιο, η είσοδός μας στην Ευρωζώνη και η ανάληψη των Ολυμπιακών λειτούργησαν συμβολικά ως επιβεβαίωση του ότι οι πόθοι μας θα εκπληρωθούν: θα κινηθούμε ως χώρα συνολικά προς τα έξω, προοδεύοντας προς τη σωστή κατεύθυνση. Ωστόσο, τα χρόνια που ακολούθησαν ακύρωσαν τις προσδοκίες, η θλίψη επανήλθε, η απόσταση ενισχύθηκε.
Είμαστε, τέλος, η πρώτη γενιά που δουλεύει περισσότερο από τους γονείς της. Μας βλέπουν και μας λυπούνται. Το αναφέρουν, το αποδέχονται, νιώθουν το άγχος μας. Κι αυτό διότι, είμαστε η πρώτη γενιά που πίστεψε ειλικρινά στο τρίπτυχο ιδιωτικός τομέας - αξιοκρατία - οικονομική επιτυχία. Δουλέψαμε και δουλεύαμε αγόγγυστα, γιατί θεωρούμε ότι έτσι θα τα καταφέρουμε. Δουλέψαμε σκληρά ενώ ακόμη ήμασταν παιδιά. Ξεκινήσαμε να δουλεύουμε δίχως να έχουμε εγκαταλείψει την πατρική εστία, κάτι σαν όψιμη «παιδική εργασία». Ωστόσο, η μέχρι τώρα εμπειρία «διαβρώνει» την πίστη μας. Κι αν η διεθνής κρίση φτάσει ουσιαστικά και στην Ελλάδα μπορεί να αποτελέσει το οριστικό χτύπημα στο τρίπτυχο ιδανικών, αποδεικνύοντας ότι οι ελπίδες μας υπήρξαν φρούδες, και οδηγώντας σε μία ριζική και «οδυνηρή» υπαρξιακή κρίση.
* Ο Βασίλης Μουρδουκούτας είναι πολιτικός επιστήμων. Εργάζεται σε εταιρεία ερευνών αγοράς.
Μάρθα Γιαννακοπούλου, 32
Δεν μπορούμε να γίνουμε golden girls
Η γενιά μας δεν έχει επιδείξει κάτι ώς σήμερα. Ζούμε μια καθυστερημένη, γηρασμένη εφηβεία, έχουμε καθηλωθεί σε μια φάση που δεν θέλουμε να φέρουμε ευθύνη για τίποτα. Είμαστε αυτιστικοί παρά το γεγονός ότι διαθέτουμε μόρφωση και κοσμοπολιτισμό. Δυστυχώς όμως πάσχουμε από ευνουχισμό, με ευθύνη τόσο δική μας όσο και των μεγαλύτερων που μας ανέθρεψαν προσφέροντάς μας τα πάντα.
Βγαίνουμε στο κυνήγι για καλές δουλειές με αμφίβολα αποτελέσματα. Η Ελλάδα ως κοινωνία δεν παράγει τίποτα σε εργασιακό, ερευνητικό επίπεδο (οπότε δεν μπορούμε να γίνουμε golden boys ή girls), ούτε νέες ιδέες υλοποιούνται ούτε καλές υπηρεσίες έχουμε. Επίσης, λόγω του συστήματος των πανελλαδικών, πολλοί από εμάς έχουν σπουδάσει κάτι που δεν ήθελαν. Ετσι δεν είναι καθόλου περίεργο που ένα μεγάλο ποσοστό ανθρώπων της γενιάς μας θέλουν να μπουν στο Δημόσιο, να παίρνουν 800 ευρώ και μετά να τσεπώνουν άλλα 500 από τους γονείς στων οποίων το σπίτι εξακολουθούν να μένουν. Σε ό,τι αφορά την στάση μας απέναντι στην πολιτική, θα έλεγα ότι υπάρχουν τρεις χονδρικές κατηγορίες στην γενιά 30 - 40. Η πρώτη ομάδα έχει φοιτήσει σε ακριβά ιδιωτικά σχολεία και είναι απαθής πολιτικά διότι το μόνο που τους ενδιαφέρει είναι η επαγγελματική καταξίωση. Κάποιοι έφυγαν στο εξωτερικό και δεν ήρθαν πίσω. Η δεύτερη ομάδα είναι εκείνη των άγρια κομματικοποιημένων που μπήκαν στις οργανώσεις ως φοιτητές και έγιναν τσιράκια των νεολαίων, γυρεύοντας να το εξαργυρώσουν αργότερα. Υπάρχει και μια τρίτη κατηγορία όλων των υπολοίπων που δεν έχει τα προνόμια και το βόλεμα των προηγούμενων και υποφέρουν για να βρουν δουλειά. Αυτοί παλεύουν με τα κύματα
Δεν θα έλεγα ότι είμαστε η ουρά της γενιάς των γιάπηδων. Εκείνοι έχουν μια φιλοσοφία –δουλεύεις πολύ, πουλάς τον εαυτό σου, βγάζεις λεφτά– εμείς όχι. Μάλλον κακομαθημένοι είμαστε. Ορισμένοι έχουν την πολυτέλεια να μη δουλεύουν και να τρώνε τα λεφτά των γονιών τους, αλλά είναι μάλλον οι τελευταίοι που θα έχουν αυτό το προνόμιο στην Ελλάδα.
Μέσα στο πλαίσιο της αναξιοκρατίας που υπάρχει στη χώρα μου φαίνεται φυσικό παρεπόμενο να παραμένει η γενιά 30 - 40 στην αφάνεια. Πρέπει να παράξουμε κάτι για να βγούμε μπροστά. Ακόμα και αυτοί που δίνουν μάχες για κοινωνικά, οικολογικά, πολιτικά ζητήματα δεν ακούγεται η φωνή τους διότι όλα τα καπελώνει η ομπρέλα των κομμάτων. Αν όμως έρθει μια νέα μορφή φτώχειας –ένα σενάριο που φαίνεται πολύ πιθανό– τότε θα αναγκαστούμε να αλλάξουμε στάση.
* H Mάρθα Γιαννακοπούλου είναι αρχιτέκτων. Ζει και εργάζεται στην Αθήνα.
Ανδρέας Τριανταφυλλίδης, 40
Χάσαμε την επαφή μας με τη δημιουργικότητα
Είναι δύσκολο να μιλήσει κανείς για την γενιά των 30 - 40. Eκείνοι που βρίσκονται κοντά στα σαράντα, όπως εγώ, έζησαν τον απόηχο της πολιτικοποίησης, την ένταση των διαδηλώσεων. Είχαμε τις μεγάλες καταλήψεις του ’90. Η μουσική που άκουγαν ήταν επίσης πιο πολιτικοποιημένη, με ό,τι είχε απομείνει από το πανκ, τον Ασιμο, τον Σιδηρόπουλο. Δεν θέλαμε να μπούμε στο Δημόσιο αλλά είχαμε την ελπίδα ότι θα αποκατασταθούμε επαγγελματικά σε κάποια μεγάλη πολυεθνική από αυτές που θα έρχονταν στην Ελλάδα. Τελικά, αυτή η προσδοκία εξελίχθηκε σε μεγάλη απογοήτευση. Οι μικρότεροι ζουν άλλο είδος πολιτικοποίησης. Νιώθουν ότι διατυπώνονται ορισμένα αιτήματα όχι με το μυαλό αλλά με το στομάχι, και αντιδρούν.
Προχθές άκουγα κάποιους εικοσάρηδες να παραπονιούνται ότι δεν μπορούν να βγάλουν μια κοπέλα έξω αν δεν έχουν στην τσέπη 50 ευρώ.
Δεν μπορώ να συμφωνήσω ότι η γενιά 30 - 40 έχει γυρίσει την πλάτη στην πολιτική. Θα έλεγα όμως ότι η σχέση που έχουμε μαζί της καθορίζεται από τον περιορισμένο χρόνο μας. Δουλεύουμε πολύ, κάποιοι από εμάς έχουν ήδη οικογένεια. Στην Ελλάδα αν δεν είσαι πάνω από μια ηλικία δεν σε σέβονται. Μέχρι τότε αναγκάζεσαι να σπαταλάς εργατοώρες για να πείσεις ότι αξίζεις. Οι 50άρηδες από την άλλη αποπαιδίζονται (που λέει και ο Σαββόπουλος) και οι φοιτητές έχουν πολυτέλεια χρόνου, οπότε είναι πιο δραστήριοι. Ετσι, καταλήγουμε να παρεμβαίνουμε κοινωνικά με τα blogs. Ενα μεγάλο τμήμα των bloggers είναι στην δική μας ηλικιακή κατηγορία. Νιώθουν ότι συμμετέχουν στα κοινά με ψηφιακό τρόπο διότι δεν είναι εύκολο να το οργανώσουν αλλιώς, λ.χ. να πάνε κάπου, να μιλήσουν με άλλους ανθρώπους. Εχουμε προσωπική σύνδεση με την τεχνολογία. Το χαμένο στοίχημα της γενιάς μας είναι ίσως η δημιουργικότητα. Μας την εξαγόρασαν φθηνά για να μπορέσουμε να βρούμε δουλειά και τελικά η επαγγελματική μας αποκατάσταση δεν ήταν αυτή που περιμέναμε. Ενας δημιουργικός 35άρης προσλαμβάνεται από μια διαφημιστική και στην ουσία γίνεται λογιστής. Εχουμε εκχωρήσει την ικανοποίηση τού να δημιουργείς, με αντάλλαγμα την κατανάλωση. Χάσαμε την επαφή μας με τη δημιουργικότητα. Εκτελούμε πράγματα που έχουν προαποφασιστεί. Μπορεί να ακούγεται μαρξιστικό –η αποξένωση του εργάτη από αυτό που παράγει– αλλά είναι αληθινό. Περνάει η μέρα στο γραφείο και έχεις στείλει είκοσι e-mail και έχεις γράψει τρια μέμο. Δηλαδή, τι έχεις κάνει ακριβώς; Δεν μπορείς να το εξηγήσεις στο παιδί σου, αν σε ρωτήσει...
* O Aνδρέας Τριανταφυλλίδης είναι σύμβουλος επιχειρήσεων.
Δημήτρης Αντωνίου, 30
Πτυχιούχοι και κοσμοπολίτες
Η χρήση του όρου «γενιά» ενέχει κάποιους κινδύνους. Βάζει με άλλα λόγια ετερόκλητες πληθυσμιακές ομάδες στο ίδιο τσουβάλι, τις καθιστά με κάποιο τρόπο ίδιες, τις ομογενοποιεί.
Είναι μάλλον πιο εύκολο και σίγουρα πιο ασφαλές να μιλήσω μόνο για άτομα που γνωρίζω, έχουν γεννηθεί στα τέλη της δεκαετίας του ’70 και τους δόθηκαν πολλές ευκαιρίες. Εχουν σχεδόν όλοι πανεπιστημιακή μόρφωση, έχοντας σπουδάσει τόσο στην Ελλάδα, όσο και στο εξωτερικό. Αυτό είναι σίγουρα μια μεγάλη διαφορά σε σχέση με τις εμπειρίες των γονιών τους. Με βάση τη σύγκριση αυτή θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν «κοσμοπολίτες».
Αν όντως το πανεπιστημιακό τους πτυχίο και η παραμονή τους στο εξωτερικό για εκπαιδευτικούς λόγους αποτελούν χαρακτηριστικά γνωρίσματά τους, τότε το μεγάλο ερώτημα που ανακύπτει είναι το εξής: σε ποιο βαθμό έχουν καταστεί πιο φιλελεύθεροι, πιο προοδευτικοί, ικανοί να δουν την παγκόσμια διάσταση των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν στην Ελλάδα.
Νιώθω ότι το θέμα της αφάνειας σχετίζεται άμεσα με τα γεγονότα του τελευταίου μήνα και ιδιαίτερα με τη ζωντανή τους κάλυψη από την τηλεόραση. Εάν λοιπόν δεχθούμε ότι οι τηλεοπτικοί φακοί εστίασαν κατά κύριο λόγο στις αντιδράσεις μαθητών, είναι φυσικό να διερωτώμεθα για το ρόλο της ηλικιακής ομάδας των 30 - 40. Ο προβληματισμός όμως αυτός έχει ως σημείο αφετηρίας τα όσα μεταδόθηκαν ζωντανά στην τηλεόραση και αναλύθηκαν από τα τηλεοπτικά πάνελ στη συνέχεια. Εχουμε με άλλα λόγια να κάνουμε με μία ψηφιακή αναπαράσταση της πραγματικότητας και όχι με την ίδια την πραγματικότητα.
Μέλη της ηλικιακής ομάδας των 30 - 40, συμμετείχαν στα γεγονότα που ακολούθησαν τη δολοφονία Γρηγορόπουλου, με διάφορες ιδιότητες: Εκείνη της αγωνιούσας μαμάς που συνοδεύει την κόρη της στην πορεία, του αστυνομικού που λόγω έλλειψης πολιτικού μέσου έχει τοποθετηθεί στα Εξάρχεια, του επαγγελματία χούλιγκαν των γηπέδων που δρα για πρώτη φορά στο Κολωνάκι, της νεαρής δικηγόρου που ξυλοκοπείται, του τριαντάχρονου καθηγητή μέσης εκπαίδευσης. Είναι, όπως αντιλαμβάνεσαι, πολύ πιο δύσκολο να προσδιορίσουμε τα χαρακτηριστικά όσων δεν είδαμε, εκείνων που δεν συμμετείχαν και να αναγνώσουμε ορθά το μήνυμα της μη συμμετοχής τους.
* O Δημήτρης Αντωνίου είναι κοινωνικός ανθρωπολόγος. Είναι Fellow in educational management στο Κέντρο Ελληνικών Σπουδών του πανεπιστημίου Harvard.
Κατερίνα Ανέστη, 37
Προηγείται η συμφιλίωση με το εγώ
Αν το θέμα μας είναι η απουσία ή η σιγή των γεννημένων στη δεκαετία του ’70, τότε θα έπρεπε να μιλήσω όχι για ένα ψέμα αλλά για έλλειμμα πλήρους νοήματος. Αν η φωνή «μας» δεν ακούστηκε μεταξύ των πρωταγωνιστών, όπως μας κατηγορούν, δεν φταίει τόσο η έξη του τηλεθεατή που μας χαρακτηρίζει, όσο καταρχάς το κλασικό σύνδρομο των μεσαίων παιδιών μιας οικογένειας: Ανάμεσα στους «μεγάλους», που φέρουν τα παράσημα του Πολυτεχνείου και την πατέντα κατασκευής μιας σαφώς πολιτικής ταυτότητας μέσα από τις πιέσεις της επταετίας, και τους εξεγερμένους εφήβους με το παλιρροϊκό αίτημα ελεύθερης ζωής και βούλησης, οι φωνές της γενιάς των +30 δεν είχαν ίσως την ίδια γοητεία πρωτοτυπίας ή αυθεντίας. Αλλωστε, εμείς μεγαλώσαμε χωρίς δικούς μας ήρωες, με μια απέχθεια συμμετοχής στην πολιτική, κυρίως εξαιτίας της εμμονικής προσκόλλησής της στο lifestyle πλαίσιο μιας αφόρητα κιτς δεκαετίας. Χαϊδεμένα παιδιά του συστήματος είμαστε, ζήσαμε μάλλον στο απυρόβλητο. Η απόστασή μας, λοιπόν, από τους μεγαλυτέρούς μας και από τους μαθητές και τους φοιτητές είναι σαφής. Οπως και η αμηχανία επικοινωνίας που δημιουργούν οι διαφορετικοί κώδικες ομιλίας και έκφρασης που διαθέτουμε.
Βέβαια, τα πρώτα γεγονότα που σημάδεψαν την εφηβεία της γενιάς μου μαρτυρούσαν πως άλλη θα ήταν η πορεία μας. Αναφέρομαι στις πολύμηνες καταλήψεις των σχολείων στα τέλη της δεκαετίας του 1980 στους όρκους αντίστασης που δώσαμε στο Αction Aid επαναλαμβάνοντας «get up, stand up for your rights». Ηταν όμως άλλα τα χαρακτηριστικά που καθόρισαν την ταυτότητά μας. Η έννοια της εθνικότητας συστέλλεται και μεθερμηνεύεται: είμαστε Ελληνες, αλλά κυρίως πολίτες του ευρύτερου κόσμου καθώς ζούμε, ταξιδεύουμε, σπουδάζουμε στο εξωτερικό. Νομίζω είμαστε οι πρώτοι που φέρουμε τόσο ξεκάθαρα το προνόμιο της καθολικής ορατότητας, της πρόσβασης σε όλες τις πραγματικότητες – είτε κατασκευασμένες είτε βιωμένες. Η κατάρρευση των ορίων κατά την εφηβεία και την αρχή της ενηλικίωσής μας, μάς έκανε δημιουργούς μιας νέας, ενορχηστρωμένης ασυδοσίας, κυρίαρχης από ευφορικούς μύθους που ασπαστήκαμε με ευκολία καθώς δεν υπήρχαν άλλες σταθερές και αιτήματα. Είμαστε οι αυθεντικοί κοσμοπολίτες και ταυτόχρονα οι εγκλωβισμένοι των κυρίαρχων προτύπων ζωής. Οι παντογνώστες που επενδύουμε χρόνο και προσδοκία στο συνεπές ψάξιμο του εγώ μας με τη βοήθεια της ψυχανάλυσης. Νομίζω ότι γι’ αυτό είναι τόσο δύσκολο να ενταχθούμε σε μεγάλες ομάδες συλλογικών αιτημάτων, κοινών εξεγέρσεων: το συλλογικό είναι δευτερεύον, προηγείται η συμφιλίωση με το εγώ, η επιστροφή στην σωστή άρθρωση της ταυτότητας. Θα μπορούσε κι αυτό να είναι μια μορφή εξέγερσης, μια διαρκής καταγγελία…
* H Κατερίνα Ανέστη είναι δημοσιογράφος, διευθύντρια έκδοσης στο περιοδικό Lifo.
Αλέκος Λούντζης, 31
Κοιμόμαστε με ανοιχτά τα κινητά
Χωρίς κίτρινα υποβρύχια, χωρίς στυλιζαρισμένα στερεότυπα και δημοσιογραφικά εξώφυλλα δεν υπήρξε ποτέ καμία γενιά· ούτε του Πολυτεχνείου ούτε του ελληνικού μυστακοφόρου σοσιαλισμού ούτε των επτακοσίων ευρώ ούτε όλες οι συμπλεγματικά ακατονόμαστες ενδιαμέσως· ίσως η γενιά της θαλιδομίδης μόνο… Για την πρόσφατη ιστορία, φαντάζομαι ότι είμαστε τα μόνα πραγματικά παιδιά της Ειρήνης στον 20ό αιώνα.
Για την ιστορία της επιτήρησης είμαστε εμείς που μεγαλώσαμε ξεφουρνίζοντας αδιανόητες ανοησίες στις μανάδες μας για να χαθούν τα ίχνη μας και είκοσι χρόνια αργότερα κοιμόμαστε με ανοιχτά τα κινητά μας, που άλλοι χαμογελούσαν και άλλοι ξεκαρφώναμε τις κάμερες που φύτρωσαν στους δρόμους αλλά συσπειρωμένοι φυτευτήκαμε μπροστά από μια οθόνη LCD.
Για την ιστορία της μουσικής πρέπει να είμαστε εμείς που έχουμε τα πλουσιότερα ακούσματα, που είχαμε πρόσβαση στις πιο πολλές πηγές, που κάναμε τις περισσότερες πειρατείες διακινώντας ανεξάντλητο και ασυνάρτητο υλικό ανακαλύπτοντας εκ των υστέρων ότι ξεχάσαμε να δημιουργούμε συλλογές· και όποιος δεν έχει ασκηθεί στο πάθος του συλλέκτη δεν μπορεί να εκτιμήσει τα αντικείμενά του, μπορεί μόνο να τα αριθμήσει.
Αυτά για την ιστορία… Γιατί στην πραγματικότητα, μέσα στο συμπίλημα των καιρών και των πόλεων, εμείς δεν είμαστε αυτοί, όπως και οι εκείνοι με τις δημοσιογραφικές βινιέτες δεν ήταν ποτέ οι άλλοι.
Κάποιοι από εμάς μπορεί και ενίοτε να φαντασιώνουν έναν αποτελεσματικό «σεισμό», ένα μπόσικο κραχ, μια βαθιά ρωγμή στην πραγματικότητα, για να δοθεί επιτέλους και σ’ εμάς μια ευκαιρία να διακριθούμε, να αναδυθούμε από την ανωνυμία μας και να δείξουμε τι αξίζουμε στους ονοματοδότες που μας αγνόησαν. Κάποιοι άλλοι από εμάς είναι βέβαιο πως απεύχονται τέτοια ξεβολέματα και ακροβασίες και αρκούνται στην υψηλόφρυδη κριτική, όντες σίγουροι ότι το προσωπικό μας μεγαλείο δεν περικυκλώνεται από τόσο αόριστες ταξινομήσεις. Εμένα, μιας και με ρωτάτε, τριάντα ενός ετών, ανθρωπολόγο των Αθηνών και της περιφέρειας, η συγκεκριμένη σύγχυση ταυτότητας είναι το μικρότερο πρόβλημα που αντιμετωπίζω.
* O Αλέκος Λούντζης είναι ανθρωπολόγος. Διοικητικός διευθυντής του Ινστιτούτου Ψυχικής Υγείας Παιδιών και Ενηλίκων.

ΠΗΓΗ : ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

25.1.09

Πέμπτη 15 Ιανουαρίου 2009

Εταιρεία αναλαμβάνει την πυροπροστασία του Δελφικού Τοπίου

Πρόπερσι... κάηκε, φέτος επιτέλους μύρισε
Εταιρεία αναλαμβάνει την πυροπροστασία του Δελφικού Τοπίου

Της Γιωτας Συκκα

Το μάθαμε με τον χειρότερο τρόπο. Οι αρχαιολογικοί χώροι που είναι κοντά σε δάση και αλσύλλια είναι από μόνοι τους δυναμίτες. Εκτεθειμένοι σε πυρκαγιές χρόνια τώρα, θα έπρεπε να έχουν κινητοποιήσει την Αρχαιολογική Υπηρεσία και βέβαια την υπόλοιπη κρατική μηχανή για τους πιθανούς κινδύνους. Το παράδειγμα της καταστροφής στον αρχαιολογικό χώρο της Ολυμπίας είναι χαρακτηριστικό για το τι μπορεί να συμβεί. Αλλωστε η πυκνή βλάστηση κοντά στα μνημεία δεν έγινε σε 12 μήνες. Χρειάστηκε χρόνια να θεριέψει.

Οι εφορείες από μόνες τους πράττουν ό,τι μπορούν, αλλά με μέσα αδύναμα που βέβαια δεν σώζουν κανέναν την κακιά στιγμή. Για να μη ξαναζήσουμε ό,τι συνέβη στον Κρόνιο Λόφο, οι ιθύνοντες του ΥΠΠΟ θα έπρεπε να έχουν ασκήσει τις πιέσεις που όφειλαν, προκειμένου να εξασφαλίσουν τα απαραίτητα κονδύλια. Για να γίνει μια σωστή διαχείριση, με υλοτόμηση των άρρωστων και «ύποπτων» δέντρων, αντικατάστασή τους με κατάλληλα καινούργια που δεν μετατρέπονται σε «μολότωφ» σε κάθε πιθανό κίνδυνο, χάραξη ζωνών πυρασφάλειας κ.ά.

Το θέμα μνημεία και φωτιές επανήλθε στο προσκήνιο εξαιτίας της ιδιωτικής πρωτοβουλίας που επεμβαίνει εκεί που αδυνατεί το υπουργείο Πολιτισμού. Γιατί η κινητοποίηση του ΥΠΠΟ την άνοιξη και τα καλοκαίρια μοιάζει αδύναμη μπροστά στο μέγεθος των μνημείων που καλείται να προστατέψει.

Βοήθεια από χορηγό

Οι Δελφοί διέθεταν από τη δεκαετία του ’90 ένα αυτόματο σύστημα πυρόσβεσης, ωστόσο το πευκόφυτο αλσύλλιο καθαρίστηκε μετά την πυρκαγιά της Ολυμπίας. Η εφορεία σε συνεργασία με την πυροσβεστική Αμφισσας κατέληξε πως πρέπει να διευρυνθούν οι ζώνες πυρασφάλειας, να γίνει διαχείριση της βλάστησης, πολύ περισσότερο που υπάρχει έκταση 6.500 πεύκων από τη δεκαετία του ’30.

Προσφέρθηκε η εταιρεία S&B Bιομηχανικά Ορυκτά Α.Ε. Πρότεινε συγκεκριμένα να αναλάβει μελέτη παρέμβασης στη διαχείριση του πευκόφυτου άλσους του αρχαιολογικού χώρου Δελφών. Αλλωστε, οι πυρκαγιές του 2007 αλλά και οι περσινές στη Ρόδο, Αιτωλοακαρνανία και Εύβοια -μια ανάσα από σπουδαία μνημεία-, απέδειξαν πάλι ότι πρέπει το υπουργείο να δράσει. Αλλά με τι μέσα;

Η χορηγία έγινε δεκτή από το αρμόδιο γραφείο, ενώ προχθές το ΚΑΣ ενέκρινε τη μελέτη που περιλαμβάνει από ζώνες, καθαρισμούς, απομάκρυνση ξερών δένδρων, φυτεύσεις καινούργιων (ελιές, κυπαρίσσια, βελανιδιές), συμμάζεμα της παρεδάφιας βλάστησης και όλα τα απαραίτητα. Για τους Δελφούς λοιπόν λύνεται το πρόβλημα. Φρόντισαν οι χορηγοί. Το υπουργείο ανάσανε. Αλλά στην υπόλοιπη Ελλάδα ποιος θα φροντίσει τα μνημεία από το νούμερο ένα καλοκαιρινό κίνδυνο;

Χωρίς δεξαμενές νερού

Κάποιοι σπουδαίοι αρχαιολογικοί χώροι δεν είχαν ούτε τις απαραίτητες δεξαμενές νερού το καλοκαίρι του 2007. Και χρειάστηκε να μάθουν από την Ολυμπία για να κάνουν κάτι περισσότερο από το ξεχορτάριασμα.

Ο καθηγητής Π. Βαλαβάνης για άλλη μια φορά τα είπε καλά στα άλλα μέλη του Αρχαιολογικού Συμβουλίου στο οποίο συμμετέχει. Το υπουργείο θα έπρεπε να έχει μεριμνήσει για τη φροντίδα όλων των αλσυλλίων που βρίσκονται κοντά σε αρχαιολογικούς χώρους. Πρέπει να δίνει χρήματα για τη φροντίδα των δένδρων, υποστήριξε τονίζοντας πως «Κι αυτά είναι μνημεία και διαμορφώνουν τους αρχαιολογικούς χώρους».

Αυτή τη συζήτηση θα έπρεπε να έχει παρακολουθήσει ο νέος υπουργός Πολιτισμού Αντώνης Σαμαράς που κατέβηκε να συγχαρεί τα μέλη του ΚΑΣ για την υπομονή τους αλλά και για να πάρει «μια μυρωδιά» όπως είπε, της δουλειάς τους που φαίνεται να εκτιμά. Να δει ο υπουργός Πολιτισμού τι έχει αναλάβει και τι άφησαν οι προηγούμενοι.

ΠΗΓΗ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

15.1.09

Κυριακή 11 Ιανουαρίου 2009

Ξεμείναμε από σπόρους

Ξεμείναμε από σπόρους. Εξαφανίζονται οι παραδοσιακές καλλιέργειες καθώς το 98%-99% των ντόπιων ποικιλιών λαχανικών δεν καλλιεργείται πια. Τις τελευταίες τρεις δεκαετίες έχει εκλείψει το 92% των ελληνικών ειδών σιταριού

ΕΝΑ ΤΟΥΡΛΟΥ λαχανικών,φτιαγμένο με κόκκινη πατάτα και κομμάτια από γιγάντιο κολοκύθι,το οποίο ακαθάριστο φτάνει το ένα μέτρο,προκαλεί ενδιαφέρον.Αν μάλιστα συνοδευτεί με σαλάτα από «κουτσίν»,τότε το γεύμα... ακούγεται μάλλον εξωτικό. Για τελική «πινελιά», μια πιατέλα φρούτων με κομμάτια από «καντόνι» και «τζέρτζελα» θα κάνει
το μενού ακόμη πιο ασυνήθιστο για τα ελληνικά δεδομένα. Και όμως όλα τα υλικά για την παρασκευή των συγκεκριμένων πιάτων προέρχονται από εντόπιες ποικιλίες παραδοσιακής καλλιέργειας,που στο πέρασμα των χρόνων «εξορίστηκαν» από τα χωράφια και εκχώρησαν τη θέση τους σε ξένες, πιο παραγωγικές ποικιλίες που δίνουν προϊόντα ελκυστικά στην όψη,αλλά όχι στη γεύση.Η πατάτα με την κόκκινη φλούδα και το γιγάντιο κολοκύθι παράγονται
ακόμη και σήμερα σε παραδοσιακές καλλιέργειες στη Ροδόπη,το «κουτσίν» (βουνίσιο παντζάρι) καλλιεργείται αποκλειστικά στους νομούς Ξάνθης και Ροδόπης,ενώ ελάχιστα δέντρα με «τζέρτζελα» (βερίκοκκα) και «καντόνια» (ροδάκινα) υπάρχουν ακόμη στο Πήλιο και στη Νάουσα, αντίστοιχα. Ωστόσο,σύμφωνα με τους ειδικούς, το 98% ως 99% των ντόπιων ποικιλιών λαχανικών δεν καλλιεργείται πλέον στην Ελλάδα.

Με την τεχνολογική και οικονομική επανάσταση που επικράτησε μετά τον Β Δ Παγκόσμιο Πόλεμο, δόθηκαν τεράστιες δυνατότητες στον άνθρωπο να επηρεάσει το φυτικό περιβάλλον. Η γενίκευση της μονοκαλλιέργειας και η απελευθέρωση των εσωτερικών και διεθνών αγορών δημιούργησαν ένα νέο οικονομικό και τεχνικό πλαίσιο, που προωθούσε την τυποποίηση και ομοιομορφία. Η προπαγάνδα των πολυεθνικών εταιρειών- που εκμεταλλεύτηκαν ένα ευνοϊκό για εκείνες νομικό πλαίσιο προστασίας, το οποίο επικράτησε διεθνώς μετά το 1960, και οι οποίες στηρίχθηκαν σε ένα πολύ καλά οργανωμένο marketing- κατάφερε να επιβάλει στους παραγωγούς συγκεκριμένα υβρίδια (τελευταία και γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς), με συνέπεια οι περισσότερες παραδοσιακές ποικιλίες να έχουν σήμερα εξαφανιστεί.

Παγιδευμένοι στα δίχτυα των εταιρειών
Στην προσπάθειά τους, μάλιστα, να δημιουργήσουν γρήγορα βελτιωμένες ποικιλίες, σύμφωνα με την καθηγήτρια Γενετικής και Βελτίωσης Φυτών του ΑΠΘ κυρία Μεταξία Κούτσικα-Σωτηρίου , οδηγήθηκαν στην υπερχρησιμοποίηση ως «γονέων» πολύ λίγων, συχνά συγγενών μεταξύ τους, επίλεκτων ποικιλιών, που ανακυκλώνονται. Ετσι, μικρό μόνο τμήμα από το μεγάλο γονιδιακό εύρος μιας καλλιέργειας συμμετείχε στο γενότυπο των νέων ποικιλιών. Δηλαδή, βαθμιαία, συγκεντρωνόταν το εγχώριο γενετικό υλικό και αυτό οδηγούσε στη γενετική υποβάθμιση, διότι στένευε η γενετική παραλλακτικότητα και έφερνε ομοιομορφία. Σήμερα, δεν χρησιμοποιείται στη βελτίωση περισσότερο από το 5-10% της διαθέσιμης παραλλακτικότητας. Οι νέες ποικιλίες ανταποκρίνονται πλήρως στις σύγχρονες απαιτήσεις της τυποποίησης, της συσκευασίας και της μεταποίησης. Και οι αγρότες βρίσκονται πλέον παγιδευμένοι στα δίχτυα των συγκεκριμένων εταιρειών, οι οποίες διατηρούν την εμπορική εκμετάλλευση των ποικιλιών και καθορίζουν τις συνθήκες πώλησής τους.

Οταν γίνεται αναφορά για εντόπιες ποικιλίες, σημαίνει τοπικές ποικιλίες-πληθυσμοί παραδοσιακής καλλιέργειας, οι οποίες εξελίχθηκαν σε συγκεκριμένες περιοχές στη διάρκεια πολλών αιώνων, με την επίδραση της φυσικής επιλογής- δηλαδή της ικανότητας προσαρμογής και αναπαραγωγής στις συνθήκες περιβάλλοντος- καθώς και της τεχνητής επιλογής που εφάρμοσε ο γεωργός διατηρώντας τα φυτά που συγκέντρωναν απόδοση, ποιότητα και ανθεκτικότητα στους εχθρούς και ασθένειες. Τέτοιες ποικιλίες κυριαρχούσαν ως τις αρχές του 20ού αιώνα, όταν η γεωργία ήταν οικολογική, χωρίς λιπάσματα, πολύ νερό, φυτοφάρμακα και άλλες εισροές.

Τις τελευταίες τρεις δεκαετίες, σύμφωνα με στοιχεία της Τράπεζας Σπόρων Αιγαίου, έχει εκλείψει το 92% των ελληνικών ποικιλιών σιταριού. Πριν από λίγα χρόνια, στη χώρα μας καλλιεργούνταν 111 εντόπιες ποικιλίες μαλακού σιταριού, 139 εντόπιες ποικιλίες σκληρού σιταριού, 99 ελληνικές ποικιλίες κριθαριού, 294 καλαμποκιού και 39 βρώμης. Στην Ελλάδα του 1950, όπως αναφέρει ο κ. Π.Σαϊνατούδης από την Εναλλακτική Κοινότητα «Πελίτι», δεν χρησιμοποιούνταν καθόλου υβρίδια καλαμποκιού, ενώ σήμερα δεν καλλιεργούνται πουθενά εντόπιες ποικιλίες παρά μόνο υβρίδια. Οσον αφορά το σιτάρι, το 1927, η καλλιέργειά του περιελάμβανε 100% εντόπιες ποικιλίες, το 1969 10%, τελευταία όμως κυριολεκτικά έχει εκτοπιστεί από την καλλιέργεια το σύνολο των παλιών ποικιλιών. Οι ειδικοί επιστήμονες υπολογίζουν ότι σήμερα καλλιεργούνται μόνο το 1% των εντόπιων ποικιλιών σιταριού και το 2-3% των ποικιλιών λαχανικών, που υπήρχαν πριν από 50 χρόνια στη χώρα μας.

Η Τράπεζα Γενετικού Υλικού, που εδρεύει στο Κέντρο Γεωργικής Ερευνας Βόρειας Ελλάδας (ΚΓΕΒΕ) του Εθνικού Ιδρύματος Αγροτικής Ερευνας (ΕΘΙΑΓΕ) έχει κάνει επανειλημμένες εξερευνήσεις στον ελλαδικό χώρο για συλλογή γενετικού υλικού εγχώριων ποικιλιών φυτικών ειδών. Συνολικά, έχει συλλέξει, περιγράψει, ταξινομήσει και αναπαραγάγει περίπου 14.000 εγχώρια υλικά καλλιεργούμενων φυτών και άγριων συγγενικών τους ειδών. Στα συγκεκριμένα δείγματα περιλαμβάνονται σιτηρά, όσπρια, κτηνοτροφικά φυτά, κηπευτικά, αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά, καθώς και 300 ποικιλίες αμπελιού. Για να γίνει όμως αξιοποίηση αυτού του γενετικού υλικού, απαιτούνται χρόνος, κόπος και πολλά κονδύλια.

Σύμφωνα με την τακτική ερευνήτρια στο Κέντρο Γεωργικής Ερευνας Βόρειας Ελλάδας κυρία Αικατερίνη Τράκα-Μαυρωνά, για να διακινηθούν επίσημα σπόροι κάποιας ποικιλίας, θα πρέπει να είναι εγγεγραμμένη στον Εθνικό Κατάλογο Ποικιλιών και να έχει παραχωρηθεί σε σποροπαραγωγική επιχείρηση για την εμπορική της εκμετάλλευση. Το Τμήμα Λαχανοκομίας του ΚΓΕΒΕ, σε συνεργασία με το Εργαστήριο Γενετικής και Βελτίωσης Φυτών του ΑΠΘ, εφάρμοσε ειδικό βελτιωτικό πρόγραμμα δημιουργίας ελληνικών ποικιλιών με αξιοποίηση τοπικών πληθυσμών και πέτυχε την εγγραφή στον Εθνικό Κατάλογο Ποικιλιών του «θρακιώτικου» πεπονιού, του πεπονιού «Λευκό Αμυνταίου», του καρότου «Νέας Μαγνησίας», της πιπεριάς «Πλατίκα Φλωρίνης», ενώ ολοκληρώνονται οι διαδικασίες για το άνυδρο «τοματάκι Σαντορίνης» και τη «φάβα Σαντορίνης».

Πιο ανθεκτικές οι παλιές ποικιλίες
Συγχρόνως, με στόχο την αξιοποίηση του εγχώριου υλικού σε βιολογικές καλλιέργειες (ή σε μια περιβαλλοντικά φιλική γεωργία), πραγματοποιείται επιλογή για δημιουργία ποικιλιών τομάτας, κολοκυθιού, πεπονιού κ.ά., που να είναι ανθεκτικές σε ξηρασία, χαμηλές ή υψηλές θερμοκρασίες, χαμηλή γονιμότητα, αλατότητα, ασθένειες και εχθρούς. Τέτοιες ποικιλίες απαιτούν λιγότερες εισροές σε φυτοφάρμακα, λιπάσματα, ορμόνες, νερό κ.ά. Πρόσφατη έρευνα των Εργαστηρίων Γενετικής Βελτίωσης Φυτών των Πανεπιστημίων Θεσσαλίας, Θεσσαλονίκης και Αθηνών σχετικά με την αξιολόγηση παλιών εντόπιων ποικιλιών σιταριού, συγκριτικά με εμπορικές ποικιλίες, σε βιολογικές καλλιέργειες ανέδειξε έξι εγχώριες ποικιλίες που είχαν σημαντική απόδοση σε σχέση με τις εμπορικές ποικιλίες.

Σβήνει γεωργικός πολιτισμός 10.000 ετών

Συγκομιδή πατάτας στη Λάρισα
ΗΕλλάδα θεωρείται μια από τις σημαντικότερες χώρες στον πλανήτη όσον αφορά το φυτικό καλλιεργήσιμο γενετικό υλικό, καθώς η γεωργία στην περιοχή μας ξεκίνησε πριν από περίπου 10.000 χρόνια. Επίσης, γεωγραφικά, βρίσκεται στο σημείο εξάπλωσης των ποικιλιών, ενώ τα διαφορετικά μικροκλίματα της χώρας βοήθησαν την ανάπτυξη χιλιάδων ποικιλιών.

Σύμφωνα με τον κ. Σαϊνατούδη από την Εναλλακτική Κοινότητα «Πελίτι», οι εντόπιες ποικιλίες έχουν ορισμένα ανεκτίμητα φυσικά χαρακτηριστικά. Οπως αναφέρει χαρακτηριστικά, αν μια ασθένεια πλήξει σήμερα μια καλλιέργεια, μπορεί να αποβεί μοιραία για την παραγωγή ολόκληρης της χώρας, καθώς οι σύγχρονες ποικιλίες, όπως προαναφέρθηκε, έχουν περιορισμένη γενετική βάση. «Κάποιες όμως παραδοσιακές καλλιέργειες θα μπορούσαν να αντεπεξέλθουν καλύτερα στις δύσκολες συνθήκες» επισημαίνει. Και αυτό διότι, όπως λέει η κυρία Αικατερίνη Τράκα-Μαυρωνά, ερευνήτρια στο Κέντρο Γεωργικής Ερευνας Βόρειας Ελλάδας, οι παλιές εγχώριες ποικιλίες αποτελούν τεράστια πηγή γενετικής παραλλακτικότητας που υπάρχει στη φύση, και συνεπώς εξασφαλίζουν όχι μόνο υψηλοαποδοτικές ποικιλίες όταν διασταυρώνονται ποικιλίες απομακρυσμένες γενετικά (από διάφορες περιοχές), αλλά και βελτίωση των ποιοτικών γνωρισμάτων.

«Οι τοπικές ποικιλίες μπορούν να αναπτύσσονται έχοντας καλή απόδοση,περιορισμένες ανάγκες σε νερό και θρεπτικά συστατικά,ενώ μπορούν να αμύνονται στους φυσικούς τους εχθρούς. Δηλαδήμπορούν να καλλιεργούνται χωρίς να χρειάζονται χημικά λιπάσματα ή φυτοφάρμακα» λέει ο κ. Μιχάλης Χαβαράνης από την Τράπεζα Σπόρων Αιγαίου. Παρ΄ όλα αυτά πλέον στις καλλιέργειες κυριαρχούν οι υβριδικοί σπόροι, οι οποίοι απαιτούν μεγάλες ποσότητες νερού και χημικά. Ωστόσο ο μεγάλος κίνδυνος, σύμφωνα με τον ίδιο, είναι ότι κατά τη γονιμοποίησή τους (με τον αέρα ή τα έντομα) οι υβριδικοί σπόροι μπορούν να επιμολύνουν γειτονικές τοπικές ποικιλίες. Οπως εξηγεί «όταν μία τοπική ποικιλία επιμολυνθεί,ο επόμενός της σπόρος θα αποκτήσει χαρακτηριστικά του υβριδίου και το κυριότερο,θα εξασθενίσει η δυνατότητά του να σχηματίζει παραγωγικούς σπόρους.Δηλαδή μία ποικιλία που χρειάστηκε αιώνες για να εξελιχθεί,μπορεί να εξαφανιστεί ακόμα και σε μία μόνο καλλιεργητική περίοδο».

Της Μάχης Τράτσα

ΠΗΓΗ ΤΟ ΒΗΜΑ
11.1.09

Κυριακή 4 Ιανουαρίου 2009

Η αποκάλυψη του Εθνικού (Θεάτρου)


Το Εθνικό Θέατρο περνάει στον 21ο αιώνα: η εκ βάθρων ανακαίνιση του κτιρίου Τσίλερ, που ορίζεται από το τετράγωνο Αγίου Κωνσταντίνου- Κουμουνδούρου- Σατωβριάνδου- Μενάνδρου, ολοκληρώνεται για να παραδώσει στο κοινό μέσα στο 2009 ένα πραγματικό αρχιτεκτονικό κόσμημα. Με την είσοδο να μετατίθεται στην οδό Μενάνδρου και το φωταγωγημένο κτίριο να υποδέχεται τον επισκέπτη ήδη από την πλατεία Ομονοίας, η πρώτη σκηνή της χώρας αποκτά τον χώρο που της ταιριάζει και το ελληνικό θέατρο αίθουσες που παρέχουν συνθήκες υψηλών τεχνικών προδιαγραφών για απαιτητικές παραστάσεις.

Το ανακαινισμένο Εθνικό διαθέτει δύο σκηνές (την Κεντρική και τη Νέα) με τους βοηθητικούς χώρους και τα καμαρίνια τους, ένα (κοινό) φουαγέ, έναν χώρο για πρόβες (πάνω από τη Νέα Σκηνή), γραφεία και αποθήκες. Ακόμη περιλαμβάνει την παλαιά αίθουσα χορού, το υπαίθριο θεατράκι αλλά και το γκαράζ, για τους εργαζομένους και τους καλλιτέχνες.

Μια ομάδα συντηρητών ανέλαβε εξαρχής τις τοιχογραφίες, για τις οποίες χρειάστηκε χρόνος και λεπτομερής δουλειά. Εγιναν τομές στους τοίχους ώστε να φανεί ποιες τοιχογραφίες θα συντηρηθούν και σε συνεργασία με το υπουργείο Πολιτισμού επελέγησαν όσες δεν είχαν καταστραφεί λόγω σαθρότητας του κονιάματος. Αποτέλεσμα: στο φουαγέ του πρώτου ορόφου οι τοιχογραφίες να έχουν αναδειχθεί πλήρως, κάτι που δεν ισχύει για τον αντίστοιχο χώρο στο ισόγειο. Επίσης συντηρήθηκαν τοιχογραφίες στη λεγόμενη Βασιλική Είσοδο (από την Κουμουνδούρου), στο κλιμακοστάσιο και σε ένα μικρό φουαγέ ανάμεσα στην αίθουσα χορού και στο βασιλικό θεωρείο. Κατά τη διάρκεια του έργου βρέθηκαν ακουαρέλες του ίδιου του Τσίλερ, γεγονός που επέτρεψε την αναπαραγωγή τοιχογραφιών όπου εκείνες είχαν καταστραφεί από τον χρόνο. Με τον τρόπο αυτόν η παλαιά αίθουσα χορού (το φουαγέ της Κεντρικής Σκηνής πριν από την ανακαίνιση) δεν θα διατηρήσει τίποτε από το λαμπρό παρελθόν της. Από μεταγενέστερες επεμβάσεις είχε φτιαχθεί γύψινος διάκοσμος, ο οποίος και θα αναπαραχθεί. Η χρήση του συγκεκριμένου χώρου δεν έχει αποσαφηνισθεί ακόμη. Κάποιες σκέψεις για εστιατόριο δεν φαίνεται να υλοποιούνται. Εντυπωσιακή αναμένεται η Κεντρική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου: η σκηνή της (διαστάσεων 17,60 Χ 21,40 μ. και ύψους 25 μ.), η δεύτερη μεγαλύτερη μετά τη σκηνή του Μεγάρου Μουσικής, διαθέτει τέσσερα βαγόνια, τα οποία και θα επιτρέπουν την πολλαπλή χρήση της, ανάλογα με τα έργα και τις απαιτήσεις τους. Με τον μεγάλο πολυέλαιο αναρτημένο στο ταβάνι, τα ξύλινα καθίσματα, τα θεωρεία και τον εξώστη, οι θεατές θα απολαμβάνουν την πολυτέλεια στη λεπτομέρεια. Το νέο κτίριο, φτιαγμένο από τεχνητό λίθο (σε χρώμα κεραμιδί), βλέπει προς την οδό Μενάνδρου και θα φιλοξενεί τη Νέα Σκηνή, των 300 τ.μ., η οποία θα μπορεί να αναπροσαρμόζει τα καθίσματα και τη σκηνή της ανάλογα με τα έργα και τις σκηνοθεσίες. Ενα επίπεδο υψηλότερα βρίσκεται η αίθουσα προβών. Τέλος, το φουαγέ φτιάχθηκε έτσι ώστε να ενοποιεί τις δύο αίθουσες, κάτι για το οποίο επέμενε ιδιαίτερα ο Νίκος Κούρκουλος.

Μέσα στην αυλή (προς την οδό Σατωβριάνδου), που θα είναι έτοιμη τελευταία, θα στηθεί ένα μικρό υπαίθριο θεατράκι (η εναλλακτική σκέψη για τη δημιουργία ενός μουσείου απορρίφθηκε), μια πέργκολα, ενώ θα διατηρηθεί και μια αποθήκη, που κρίνεται χρήσιμη για τη λειτουργία του Εθνικού.

Εργο του γερμανού αρχιτέκτονα Ερνέστου Τσίλερ, το Εθνικό Θέατρο άρχισε να χτίζεται το 1891 ως Βασιλικό χάρη σε ιδιώτες χορηγούς και πρωτολειτούργησε το 1900. Με πηγή έμπνευσης τον αναγεννησιακό ρυθμό, η πρόσοψη σχεδιάστηκε με πρότυπο τη Βιβλιοθήκη του Αδριανού. Η αποκάλυψη του ανακαινισμένου κτιρίου θα φανερώσει το πλούσιο σε διακοσμητικά στοιχεία κεντρικό τμήμα με την κιονοστοιχία κορινθιακού ρυθμού. Τα πλευρικά τμήματα υπακούνε σε μια νεοκλασική σύνθεση, όπως στο πρωτότυπο.

Η πρώτη ανακαίνιση έγινε το 1930-1931 υπό την εποπτεία του σκηνογράφου Κλεόβουλου Κλώνη. Την ίδια εποχή είχε μετονομαστεί σε Εθνικό Θέατρο από τον τότε υπουργό Παιδείας Γεώργιο Παπανδρέου. Τριάντα χρόνια αργότερα (1960-1963) χτίστηκε η νέα πτέρυγα για να φιλοξενήσει τη Νέα Σκηνή, στη γωνία της Αγίου Κωνσταντίνου με την οδό Μενάνδρου- κατεδαφίστηκε το ξενοδοχείο «Μεσσήνη». Το τριώροφο υπόγειο, με είσοδο από την οδό Κουμουνδούρου, χτίστηκε την τριετία 1979-1982. Από το 1952 το κτίριο είναι διατηρητέο. Από το 1998 ο Νίκος Κούρκουλος επεσήμανε με επιστολή του ότι «το κτίριο του Εθνικού καταρρέει» και οκτώ χρόνια μετά, τον Μάρτιο του 2006, υπεγράφη η σύμβαση «αποκατάστασης και εξοπλισμού της κτιριακής υποδομής του Εθνικού Θεάτρου» ανάμεσα στην εταιρεία Θόλος ΑΕ (θυγατρική της Μηχανικής) και στο Εθνικό. Ακολούθησαν το εργοτάξιο και οι πρώτες σκαλωσιές. Το έργο, που εντάχθηκε στο Γ Δ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης, παρακολουθεί πλέον ο νέος καλλιτεχνικός διευθυντής Γιάννης Χουβαρδάς και αναμένεται να κοστίσει συνολικά 30 εκατ. ευρώ. Το κτίριο Τσίλερ επρόκειτο να παραδοθεί αρχικά στο κοινό του Εθνικού Θεάτρου την περασμένη άνοιξη ή το αργότερο το φθινόπωρο του 2008. Τελικά αναμένεται να λειτουργήσει πλήρως μέσα στο 2009, οπότε και θα πραγματοποιηθούν επισήμως τα εγκαίνιά του.

Της Μυρτώς Λοβέρδου

ΠΗΓΗ ΤΟ ΒΗΜΑ
4.1.09

ShareThis