Αισθητική κακοποίηση των μνημείων από τα τσιμεντένια οστεοφυλάκια Του Νικου Bατοπουλου
«Πόσο καιρό έχετε να περάσετε από το Α΄ Νεκροταφείo;». Η ερώτηση και μόνο δημιουργεί υποψίες. Το ένα μετά το άλλο τα τηλεφωνήματα μιλούσαν για το «ανήκουστο». «Ενα Νεκροταφείο έχουμε, πάει και αυτό...».
Ηταν κυρίως αγανάκτηση. Στην αρχή είχα πιστέψει ότι η ένταση οφειλόταν στην εγκατάλειψη των μνημείων, στην αμέλεια για το πράσινο ή στα πολλά ακόμη που μένει να γίνουν ώστε το Α΄ Νεκροταφείο της Αθήνας να είναι, όντως, το μικρό Pere Lachaise της πρωτεύουσας. Αλλά, το θέμα βρίσκεται αλλού. Ολοι, σχεδόν, οι μνημειακοί τάφοι του Α' Νεκροταφείου, τα νεοκλασικά μαυσωλεία, τα αγάλματα, έχουν περιχαρακωθεί από τοιχία ύψους δύο και πλέον μέτρων από μπετόν. Είναι τα οστεοφυλάκια, τα οποία έστησε η αρμόδια για θέματα Κοιμητηρίων υπηρεσία του Δήμου Αθηναίων καταπατώντας κάθε έννοια αισθητικής, ιστορικής συναίσθησης και κοινής λογικής.
Βαρβαρότητα
Σε επικοινωνία της «Κ» με το Τμήμα Παραδοσιακών Κτιρίων και Μνημείων της Διεύθυνσης Αρχιτεκτονικού του Δήμου Αθηναίων (στο οποίο υπάγεται η αρμόδια Επιτροπή Προστασίας Αθηναϊκών Μνημείων), δηλώθηκε άγνοια του θέματος. Πολίτες της Αθήνας είχαν θορυβηθεί για τη βαρβαρότητα που είχε συντελεσθεί, φωτογραφίες είχαν κυκλοφορήσει, και η αρμόδια Υπηρεσία του Δήμου δήλωνε «έκπληξη». Τα τεκμήρια, όμως, μιλούν μόνα τους.
Πληροφορίες αναφέρουν ότι η αρχική σκέψη ήταν να τοποθετηθούν οστεοφυλάκια περιμετρικά του μαντρότοιχου του Α' Νεκροταφείου (χωρίς και αυτή η λύση να είναι, φυσικά, ιδανική). Τι μεσολάβησε ώστε τα τσιμεντένια οστεοφυλάκια να πλαισιώσουν μνημεία τα οποία ανήκουν στην ιστορία της νεοελληνικής γλυπτικής του 19ου αιώνα, οφείλει να μας το εξηγήσει ο Δήμος Αθηναίων. Επειδή στην Ελλάδα έχουν γυρίσει πίσω και αισθανόμαστε την ανάγκη να συζητήσουμε εκ νέου για τα αυτονόητα πάνω σε ζητήματα τα οποία σε άλλες πολιτισμένες χώρες έχουν επιλυθεί εδώ και δεκαετίες, οφείλει κανείς να περιφρουρήσει τα όποια - ελάχιστα- κατάλοιπα αστικής ιστορίας έχουν απομείνει στην Αθήνα. Οι διαχειριστές του Α' Νεκροταφείου της Αθήνας δίνουν την εντύπωση - και περιμένουμε να μας διαψεύσουν όχι με θεωρίες αλλά με πράξεις - ότι δεν γνωρίζουν «τι έχουν στα χέρια τους».
Δίκτυο Κοιμητηρίων
Το Α' Νεκροταφείο της Αθήνας, αντί να είναι πηγή περηφάνιας και βασικό αξιοθέατο της πρωτεύουσας, όπως συμβαίνει με όλα τα μικρά και μεγάλα ιστορικά κοιμητήρια του κόσμου, είναι ένας μόνιμος «πονοκέφαλος». Πώς το καταφέρνει αυτό ο Δήμος Αθηναίων είναι άξιο περιεργείας, καθώς υπάρχουν ευρωπαϊκά προγράμματα προστασίας και ανάδειξης ιστορικών κοιμητηρίων και σύνδεσής τους σε δίκτυα ανταλλαγής πληροφοριών και νέων εξελίξεων για προστασία και αισθητική βελτίωση.
Αξίζει να δει κανείς τι έχει κάνει η Βουδαπέστη στο εκπληκτικής ομορφιάς και ατμόσφαιρας κοιμητήριο Kerepesi, όπου τα ταφικά μνημεία συνδιαλέγονται μοναδικά με τη φύση. Αντιστοίχως, η Αθήνα με το Α' Νεκροταφείο της συμμετέχει σε ένα ευρωπαϊκό διάλογο που αναδεικνύει τη σχέση των αστών με τον θάνατο και όπως αυτή αναδείχθηκε με την γλυπτική.
Ολα αυτά για τους διαχειριστές του Α' Νεκροταφείου της Αθήνας είναι, προφανώς, «πολυτέλεια» όταν υπάρχουν «ζωτικά προβλήματα χώρου». Κάθε αστικός χώρος, όμως, έχει τα πρακτικά του ζητήματα που διαρκώς αναφύονται και καλούν προς επίλυση.
Η επιλογή της πλέον βάρβαρης λύσης δεν τιμάει κανέναν και επιπλέον θέτει σημαντικά ερωτήματα για την καταλληλότητα προσώπων και θεσμικών οργάνων. Γιατί, όταν μία πόλη σαν την Αθήνα δεν αντιλαμβάνεται, μέσω των καθ' ύλην αρμοδίων οργάνων της, τις ιστορικές παραμέτρους και την ανάγκη αισθητικής περιφρούρησης όσων νησίδων απέμειναν, τότε υπάρχει ένα σοβαρό πρόβλημα που έχει να κάνει με τα πρόσωπα εκείνα που έχουν άποψη για τη διαχρονική φυσιογνωμίας της πρωτεύουσας.
Περιπτώσεις ανά την Ελλάδα
Τα ιστορικά κοιμητήρια της Ελλάδος, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, κακοποιούνται συστηματικά. Η Αθήνα δεν είναι η εξαίρεση, είναι ο κανόνας. Απλώς, το Α΄ Νεκροταφείο της πρωτεύουσας, στο οποίο έχουν ταφεί οι επιφανείς της ελληνικής κοινωνίας και όπου μνημεία έχουν δημιουργήσει οι πρώτοι γλύπτες του νεοκλασικού 19ου αιώνα, είναι το πλέον εμβληματικό με υπερτοπική αξία.
Στην Ερμούπολη, το ιστορικό, παλαιό νεκροταφείο είναι πλήρως κακοποιημένο. Γλυπτά, μάρτυρες του αστικού θαύματος της Σύρας, είναι σπασμένα και ξεχαρβαλωμένα. Ανήκει στον Δήμο Ερμουπόλεως, αλλά όλες οι ενέργειες εκπορεύονται από την Α΄ Εφορεία Νεωτέρων Μνημείων του ΥΠΠΟ, με έδρα, φυσικά, την Αθήνα.
Στη Χαλκίδα, η αναμόρφωση του παλαιού κοιμητηρίου, που είχε ως αποτέλεσμα εκτεταμένες εκταφές, είναι ένα ζήτημα που δημιούργησε σοβαρές εντάσεις στην τοπική κοινωνία. Πάντως, ο Δήμος Χαλκιδαίων διαβεβαίωσε -σε τηλεφωνική επικοινωνία- ότι τα ιστορικά μαυσωλεία και οι διατηρητέοι τάφοι «όχι μόνο δεν εθίγησαν, αλλά θα αποκατασταθούν και ότι όλες οι ενέργειες ελέγχονται από το ΥΠΠΟ, που έκανε αυτοψία».
Σημαντικό, ιστορικό κοιμητήριο έχουν όλες οι πόλεις - ιδίως της Παλαιάς, λεγόμενης, Ελλάδας, όπου ο νεοκλασικισμός είχε μεγαλύτερη διάδοση. Η Πάτρα έχει το δικό της, θαυμάσιο Α΄ Νεκροταφείο, με εξαιρετικά μνημεία και σχεδιασμό ιταλικού τύπου κατά τα πρότυπα των κοιμητηρίων ιταλικών πόλεων, που θεωρούνται από τα καλύτερα της Ευρώπης. Για το ιστορικό κοιμητήριο της Πάτρας έχει εκδοθεί, το 2004, η σημαντική μελέτη της ιστορικού - αρχαιολόγου Γιώτας Καϊκα - Μαντανίκα με τίτλο «Η αστική τάξη στη γειτονιά των αγγέλων. Πάτρα: Α΄ Νεκροταφείο (1880-1920)» (εκδ. Γιάννης Πικραμένος, info@synedra. gr). Οι φωτογραφίες του Αντώνη Τσίληρα μιλούν από μόνες τους.
Ασφαλώς, υπάρχει μεγάλος αριθμός σημαντικών κοιμητηρίων σε όλη την Ελλάδα με καλά και κακά παραδείγματα βελτίωσης, ανάδειξης ή κακοποίησης.
Το θέμα είναι ότι η αισθητική κουλτούρα των ιστορικών κοιμητηρίων -ζήτημα που προκαλεί σπουδαίες μελέτες και αποτελεί και κομμάτι «ειδικού» τουρισμού ακόμη- είναι στην Ελλάδα παραμελημένη και ενδεχομένως παρεξηγημένη. Θυμάμαι τις σπουδαίες φωτογραφίες του συγγραφέα Μισέλ Φάις σε ένα πολύ ιδιαίτερο λεύκωμα που είχε εκδώσει προ ετών, όπως και τις φωτογραφίες του Στέλιου Σκοπελίτη για το Α΄ Νεκροταφείο της Αθήνας, ένας ύμνος στον «κήπο των νεκρών». Ενδεικτικά τις αναφέρω για να υπογραμμίσω πόσο συγκίνηση μπορεί να προκαλέσει ο ιστορικός τόπος ενός κοιμητηρίου.
===============================================================
Της Mαρως Kαρδαμιτση - Aδαμη*
Πριν από πολύ καιρό (περίπου δύο χρόνια ίσως και περισσότερο), η Επιτροπή Προστασίας Αθηναϊκών Μνημείων (ΕΠΑΜ) είχε εγκρίνει την κατασκευή λιτών διάτρητων στοιχείων από μπετόν πάνω σε σχέδια της αρχιτέκτονος του δήμου, Ελ. Μποτσάκου, προκειμένου να χρησιμοποιηθούν ως ανοικτά οστεοφυλάκια. Τα στοιχεία αυτά θα τοποθετούνται περιμετρικά και σε επαφή με τη μάνδρα - περίβολο του νεκροταφείου.
Ξαφνικά και χωρίς καμία προηγούμενη έγκριση της ΕΠΑΜ, άρχισαν να τοποθετούνται τέτοια στοιχεία σε διάφορες κεντρικές περιοχές του κοιμητηρίου (δεξιά από την κυρία είσοδο, πίσω από τον Αγιο Λάζαρο κ.λπ.), κατατεμαχίζοντας τη συνέχεια και αλλοιώνοντας την αισθητική ποιότητα του χώρου.
Το θέμα είναι ιδιαίτερα σοβαρό και ελπίζω ο δήμαρχος Αθηναίων κ. Κακλαμάνης και ο αντιδήμαρχος και προεδρεύων της ΕΠΑΜ κ. Αθ. Καφέζας να σταματήσουν αμέσως την καταστροφική αυτή παρέμβαση. Ας μην ξεχνάμε ότι το Α΄ Κοιμητήριο της Αθήνας είναι στο σύνολό του κηρυγμένο ως μνημείο και ότι σ’ όλους τους οδηγούς της πόλης συμπεριλαμβάνεται πρόταση για επίσκεψή του.
Καταστρέψαμε την πόλη των ζωντανών, ας προστατέψουμε τουλάχιστον αυτή των κεκοιμημένων.
* Η Μάρω Καρδαμίτση-Αδάμη είναι αρχιτέκτων.
ΠΗΓΗ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
7.2.09
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου