Ασδραχάς : Η φορολογική συνοχή της κοινότητας

Μπορεί να είναι βαρετή, αλλά όχι και ανώφελη η υπόμνηση των κεκτημένων. Δεν πρόκειται εδώ για τα εξαφανιζόμενα κεκτημένα δικαιώματα για εργασία και τα δικαιώματα της εργασίας ή για άλλα πιο δυσδιάκριτα δικαιώματα των συλλογικών μορφωμάτων που εξατμίζονται μέσω των θεσμών της τυπικής δημοκρατίας και συνεπώς μέσω της υπαγωγής της ταξικότητας που εκφράζεται με τον όρο «δήμος» σε μια αφηρημένη αντιφατική ενότητα: ταξικότητα γιατί ο δήμος ήταν οι φτωχοί και απόρροιά του το ιδεώδες της μεσότητας. Αναφέρομαι σε άλλου είδους κεκτημένα - τα γνωστικά. Οχι όλα τα γνωστικά κεκτημένα, αλλά μόνο σε ένα απ’ αυτά και μάλιστα μερικευμένο: τη φορολογική συνοχή των κοινοτήτων στα χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας. Προηγουμένως όμως ας μου επιτραπεί να θυμίσω δυο - τρία πράγματα. Από τις ελληνικές κοινότητες γνωρίζουμε καλύτερα τις νησιωτικές, κι αυτό γιατί οι θεσμοί τους επέτρεψαν να διατηρηθεί ο γραπτός πολιτισμός τους - τα κοινοτικά αρχεία, κυρίως από τον 17ο αιώνα και ύστερα. Οι κοινότητες (ή τα κοινά, όπως τα έλεγαν) ήταν ανισομεγέθεις πληθυσμικές συγκεντρώσεις διαφορετικών αλλά και κοινών παραγωγικών και οικονομικών απασχολήσεων και δραστηριοτήτων, αντικαθρέφτισμα της συνολικής οικονομίας κατακτητών και κατακτημένων. Συστατικά στοιχεία της οικονομίας τους αναδεικνύονται ως κυρίαρχα και υποβιβάζουν άλλα, μάλιστα της αγροτοκτηνοτροφικής οικονομίας. Στις μεγάλες πολυφυλετικές και πολυθρησκευτικές πληθυσμικές συγκεντρώσεις, η κοινοτική αρχή δεν είναι ενιαία, καθώς δεν είναι και ενιαίος ο πολιτισμός τους, παρά τις αλληλοδιεισδύσεις και τις ωσμώσεις. Τα τεκμήρια Τα γραπτά τεκμήρια, όσα έχουν διασωθεί, δεν συνιστούν ταυτόχρονα και τη χρονολογία της γενεαλογίας τους: κάποτε κάποιες νύξεις την πάνε πολύ πιο πίσω, αλλά κυρίως είναι οι λειτουργίες που υποδεικνύουν ένα μεταβαλλόμενο συνεχές. Το κράτος επιβάλλει τους φόρους και καρπώνεται επίσης τα «δοσίματα» που εθιμικώς είχαν διαιωνιστεί. Ορισμένους απ’ αυτούς τους κατανέμει στους φορείς του στρατιωτικού, δικαιικού και θρησκευτικού μηχανισμού. Αλλους εισπράττει αμέσως με τα δικά του φοροσυλλεκτικά όργανα και άλλους εμμέσως από τις κοινοτικές αρχές. Η φορολογική υποχρέωση γίνεται ο συνεκτικός κρίκος των πληθυσμιακών συγκεντρώσεων που αποτελούν τις ανισομεγέθεις κοινότητες. Αυτές επιφορτίζονται με την κατανομή του επιδικασμένου φόρου στους καθέκαστα φορολογούμενους κατοίκους. Τον συνολικό κοινοτικό φόρο τον απαρτίζουν επί μέρους φόροι που βαρύνουν την παραγωγή, τη διακίνηση των αγαθών, τα μέσα παραγωγής - όχι φυσικά όλα. Συμβαίνει να καταβάλλεται ο κοινοτικός φόρος κατ’ αποκοπή («μαχτού»). Ορισμένα αγαθά μπορεί να φορολογούνται από πρόσωπα που δεν ανήκουν στις κοινοτικές αρχές - ενοικιαστές των προσόδων ή εκπρόσωποι των ιδρυμάτων ή των οίκων που τους είχε εκχωρηθεί ένα φορολογικό εισόδημα. Δεν πρόκειται να ασχοληθούμε σε τούτο το σημείωμα με όλη την περιπτωσιολογία της φοροείσπραξης. Ας ξαναγυρίσουμε στο ρόλο των κοινοτήτων. Η κοινότητα για να διατηρηθεί θα πρέπει να ανταποκριθεί στη φορολογική απαίτηση, να δημιουργήσει συνεπώς αλληλεγγυότητες και να μην κατανέμει στους κατοίκους τον φόρο που οφείλουν, χωρίς να παίρνει υπόψη τη φοροδοτική τους ικανότητα. Φυσικά δεν λείπουν οι κατηγορίες εναντίον των κοινοτικών αρχόντων για ετεροβαρή, σε βάρος των ασθενέστερων κατανομή της φορολογικής απαίτησης: είναι η κατακραυγή εναντίον των «κοτζαμπάσηδων» που ο απόηχός της περνάει και στην «Ελληνική Νομαρχία», αυτό το επαναστατικό κείμενο του αρχόμενου 19ου αιώνα. Ωστόσο, η πληθυσμική συγκέντρωση είχε τους δικούς της λόγους, κατ’ εξοχήν οικονομικούς, να διατηρηθεί: αναγκαία προϋπόθεση αυτής της διατήρησης ήταν η ικανοποίηση της φορολογικής απαίτησης. Θα έπρεπε να την ορθολογήσει και να τη μεθοδεύσει. Για παράδειγμα, στην Πελοπόννησο η διανομή των «χαρατζοχαρτιών» γινόταν σύμφωνα με τη φοροδοτική ικανότητα κάθε χωριού ή ευρύτερης πληθυσμικής συνάθροισης. Οι όποιες όμως μεθοδεύσεις προσέκρουαν στην πραγματική φοροδοτική ικανότητα (κάτι θυμίζει αυτό στις μέρες μας). Αν η οργάνωση της φοροείσπραξης έλειπε ή αποτύγχανε, τότε το αποτέλεσμα ήταν η φυγή, το σκόρπισμα των φορολογουμένων. Ας υπομνησθεί ότι αυτή η φυγή ήταν παλιά κατάσταση και δεν αφορούσε αποκλειστικώς τα «πληθυσμικά περισσεύματα» αλλά τον κοσμάκη που έψαχνε να βρει ηπιότερους ουρανούς. Η πρώιμη οθωμανική νομοθεσία την προέβλεπε: το «ρέσμι ντουχάν», δικαίωμα καπνού, το «καπνικόν» ήταν ένας φόρος για όσους έφευγαν από τη φορολογική τους ενότητα, για να εγκατασταθούν σε άλλη. Καπνός: είναι ο αναδυόμενος από την εστία, δηλαδή από το σπιτικό (όπου καπνουδάκια, εκεί και χωριό έγραψε κάποτε ο βιωματικός λαογράφος Δημήτρης Λουκόπουλος). Η «τάνσα» στην Πάτμο Τα ελλείμματα της φοροδοτικής αδυναμίας έπρεπε να αντιμετωπισθούν, ώστε να αποφευχθεί η διαρροή του πληθυσμού. Οι τρόποι ήταν πολλοί: αίτηση για μείωση της οφειλής, δανεισμός, συμπληρωματική φορολογία. Ο χειρότερος ήταν ο δανεισμός, γιατί οδηγούσε στη συλλογική καταχρέωση και στην ιδιοποίηση από τρίτους του χωριού. Η συμπληρωματική φορολογία ήταν ο αποτελεσματικότερος. Πρόκειται για την «τάνσα». Την παρακολουθούμε με ευκρίνεια στην Πάτμο. Με εναλλασσόμενο τρόπο οι φορολογούμενοι καταβάλλουν ένα ποσό, ώστε να γίνει δυνατό να καλυφθεί το έλλειμμα της φοροείσπραξης. Το ποσό κυμαίνεται ανάλογα με την οικονομική κατάσταση του καθενός φορολογούμενου. Το έλλειμμα είναι σημαντικό και σε μια σημαντικώς εκχρηματισμένη οικονομία οι «αδύνατοι» δεν είναι σε θέση να ανταποκριθούν στη φορολογική τους υποχρέωση. «Αδύναμοι»: κάτι θυμίζει από το βυζαντινό προηγούμενο - «αδύνατοι» και «δυνατοί», το «αλληλέγγυον», αλλιώς η συλλογική ευθύνη. Ας υπενθυμίσουμε ότι εδώ έχουμε να κάνουμε με φόρο καταβαλλόμενο σε χρήμα και όχι σε είδος, όπως πρόκειται για τον αναλογικό φόρο της δεκάτης. Στην πατμιακή εκχρηματισμένη και μη αυτάρκη οικονομία συγκεντρώνεται πλούτος, για τους πολλούς σε είδη και όχι σε νομίσματα. Τα είδη είναι κυρίως υφάσματα, έχουν ανταλλακτική αξία: πολλοί αντί για νόμισμα καταβάλλουν στις κοινοτικές αρχές αυτά τα είδη, όπως τα καταβάλλουν στους δανειστές ως ενέχυρο. Κοντολογής, βρισκόμαστε μπροστά σε πολλαπλές μορφές αλληλεγγυοτήτων και σε πολλαπλές μορφές υποκατάστασης του γενικού ισοδύναμου των αξιών, δηλαδή του νομίσματος. Κατά κάποιο τρόπο μιλάμε για ισορροπίες, αλλά αυτές ισχύουν στις περιπτώσεις όπου υπάρχει μια σθεναρή οικονομική βάση, ικανή να αντιμετωπίσει τις συγκυριακές απορρυθμίσεις. Η οικονομική επέκταση σ’ αυτές τις περιπτώσεις μπορεί, όταν αναιρεθεί εξωτερικώς ή εσωτερικώς, να αναδιπλωθεί χωρίς να καταργήσει τη βασική της δομή. Οι Πάτμιοι ήταν τυχεροί, ενώ άλλοι άλλαξαν καθεστώς και από άμεσοι παραγωγοί αξιών έγιναν υποτελείς σ’ εκείνους που με τον δανεισμό έγιναν κύριοι της θεμελιώδους προϋπόθεσης της παραγωγής, δηλαδή της γης. Πώς όμως ο πρώην κύριος της γης μπορούσε να παράγει γαιοπροσόδους προς χάρη τρίτων κι αυτός να συνεχίσει να επιβιώνει, είναι μια μεγάλη ιστορία που μάλλον σήμερα δεν μπορεί να επαναληφθεί ούτε ως φάρσα ούτε ως τραγωδία. Οι αλληλεγγυότητες δεν περιορίζονται μόνο στη φορολογική υποχρέωση: επεκτείνονται σε όλο το δίχτυ των ανθρώπινων σχέσεων, από την ανταλλαγή υπηρεσιών ώς το συλλογικό χρέος, μολονότι όλοι δεν δανείζονται το ίδιο ποσό, ωστόσο είναι αλληλέγγυοι χρεώστες («μπιλέ κεφίληδες», δηλαδή αμοιβαίοι εγγυητές). Συλλογικά υπεύθυνοι είναι οι κάτοικοι των χωριών για τα αδικήματα που γίνονται στην περιοχή τους. Προβλέπεται και εισπράττεται από τους κατόχους των τιμαρίων. Ποια είναι όμως η περιοχή του χωριού; Ανάμεσα στους τρόπους με τους οποίους ορίζεται αυτό το εσωτερικό σύνορο, μνημονεύεται στα συναφή τεκμήρια και ο ακόλουθος: ώς εκεί όπου φτάνει η φωνή. * Ο κ. Σπ. Ι. Ασδραχάς είναι ιστορικός. Του Σπ. Αδραχά Πηγή Καθημερινή 26.2.2012

Οι Μύλοι της Πάτμου ξανά ζωντανοί (Προϊόν ελληνο-ελβετικής συνεργασίας και αγάπης για τον τόπο μας)

Οι δύο ανεμόμυλοι δεν έχουν εφοδιαστεί με μηχανισμό αλέσματος, αλλά με ένα ηλεκτρικό σύστημα, το οποίο θα ρυθμίζει την ταχύτητα των ιστίων, επιτρέποντάς τους έτσι να περιστρέφονται με κάθε ασφάλεια.

 

Hταν μια σημαντική στιγμή για την Πάτμο και τον πολιτισμό του Αιγαίου. Αργά το απόγευμα μιας όμορφης καλοκαιρινής ημέρας, με τον ήλιο να έχει μόλις δύσει, τα πάνινα πτερύγια των τριών παραδοσιακών ανεμόμυλων που δεσπόζουν στον λόφο βορειοανατολικά της Ιεράς Μονής του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου Πάτμου άρχισαν να περιστρέφονται ξανά, έπειτα από πενήντα και πλέον έτη σιωπηρής ακινησίας.

Από τις 10 Ιουλίου 1958, αφού υπηρέτησαν την κοινωνία της Πάτμου για σχεδόν 400 χρόνια, οι ανεμόμυλοι εγκαταλείφθηκαν και σταδιακά έμειναν ερείπια. Και χρειάστηκε να κινητοποιηθούν ένα ελληνικό Ιδρυμα (το Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος) κι ένας πιστός φίλος της Ελλάδας, ο Ελβετός τραπεζίτης Charles Pictet για να τους ξαναδούμε όρθιους και περήφανους στη θέση τους. «Ηθελα να ευχαριστήσω την Ελλάδα για τα 35 χρόνια ιστιοπλοϊκής ευδαιμονίας που μου προσφέρει», είπε ο κύριος Pictet την ημέρα των εγκαινίων. Και συνέχισε: «Εβλεπα να χάνονται οι ανεμόμυλοι από τα ελληνικά νησιά. Παρέδωσα τα κλειδιά στη Μονή. Είναι δικοί τους».

Αυτή η προσπάθεια, πέραν της συνέργειας Ελβετών και Ελλήνων, αποτελεί ιδανικό παράδειγμα πνεύματος διεθνούς συνεργασίας. Εκπονήθηκε από μια ομάδα Ελλήνων και Ελβετών αρχιτεκτόνων, έναν ξυλουργό από την Πάτμο, έναν Γάλλο κατασκευαστή μυλόπετρας, Ελληνες και Ελβετούς μυλωνάδες, εξειδικευμένους στην αεροδυναμική μηχανικούς του Πανεπιστημίου της Γενεύης, έναν Ελβετό κατασκευαστή πανιών κ.ά.

Κατευθυντήρια ιδέα του εγχειρήματος ήταν η ανακατασκευή και η επαναλειτουργία του μηχανισμού των ανεμόμυλων, καθ’ ολοκληρία του ενός από αυτούς και μερικώς για τους άλλους δύο. Η αποκατάστασή τους είναι μοναδική, καθώς δεν συνίσταται στη δημιουργία μιας «ψευδο-αναπαλαίωσης».

Η μελέτη είχε σκοπό να κατανοήσει το πνεύμα και την τέχνη των παλαιών: οικονομία στα μέσα, αρμονία και χάρη στις λύσεις. Η ομάδα της αποκατάστασης έμεινε πιστή, όχι μόνο στη μορφή αλλά και στο πνεύμα των αρχικών ανεμόμυλων και σεβάστηκε την τέχνη και τη σοφία των παλαιών μαστόρων.

Τώρα το νήμα παίρνουν μη κυβερνητικές οργανώσεις όπως το «Αρχιπέλαγος» και ο «Αιγιλόπας» για την επαναφορά της βιολογικής καλλιέργειας στην περιοχή. Προμηθεύοντας τοπικούς σπόρους πιστοποιημένης προέλευσης, καθώς και την απαραίτητη τεχνογνωσία για την καλλιέργειά τους, παροτρύνουν τους κατοίκους της Πάτμου να ξαναβρούν τις ρίζες αγροτικού διατροφικού πλούτου, σπάνιου στις μέρες μας.

Πηγή Καθημερινή

8.8.2010

Πάτμος : Ζωντάνεψαν τρεις παραδοσιακοί ανεμόμυλοι

Οι φτερωτοί "γυρίζουν"και πάλι στην Πάτμο. Εμπνευστής της αναστήλωσής τους ο φιλέλληνας ελβετός τραπεζίτης Σαρλ Πικτέ.

Νωρίς το βράδυ του Σαββάτου 10 Ιουλίου, με τον ήλιο να έχει μόλις δύσει, τα πάνινα πτερύγια των τριών παραδοσιακών ανεμόμυλων που δεσπόζουν στον λόφο βορειοανατολικά της Ιεράς Μονής του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου Πάτμου άρχισαν να περιστρέφονται ξανά, έπειτα από πενήντα πλέον έτη σιωπηρής ακινησίας. Ο εμπνευστής της αναστήλωσης και επαναλειτουργίας των ανεμόμυλων που ανήκουν στη μονή ήταν ο φιλέλληνας ελβετός τραπεζίτης Σαρλ Πικτέ, ο οποίος εδώ και τέσσερις δεκαετίες επισκέπτεται ανελλιπώς την Ελλάδα. Και ίσως γι΄ αυτό ο υφυπουργός Πολιτισμού και Τουρισμού κ. Γιώργος Νικητιάδης, ο οποίος έκοψε την κορδέλα των εγκαινίων, για την περίσταση φορούσε μια ερυθρόλευκη ριγέ γραβάτα: στα χρώματα, δηλαδή, της ελβετικής σημαίας. Η ιδιωτική τράπεζα Ρictet et Cie, της οποίας ο κ. Πικτέ είναι από τα κύρια στελέχη, διαχειρίζεται κεφάλαια της τάξης των 283 δισεκατομμυρίων ευρώ. Ομως άλλο είναι το πάθος του ευγενούς Ελβετού, ο οποίος κατάγεται από μια οικογένεια που διατηρούσε στενούς δεσμούς με τον Ιωάννη Καποδίστρια και συνέβαλε ενεργά στον απελευθερωτικό αγώνα του 1821.

«Ηθελα να ευχαριστήσω την Ελλάδα για τα 35 χρόνια ιστιοπλοϊκής ευδαιμονίας που μου προσφέρει» λέει αφοπλιστικά το μεσημέρι της επομένης ο κ. Πικτέ, για τον οποίο δεν υπάρχει τίποτα καλύτερο από το να οργώνει το Αιγαίο με το σκάφος του. «Εβλεπα να χάνονται οι ανεμόμυλοι από τα ελληνικά νησιά» συνεχίζει και εξηγεί πώς πριν από έξι χρόνια μπήκε στο μυαλό του η ιδέα να αποκαταστήσει έναν παραδοσιακό ανεμόμυλο κάπου στο Αιγαίο, ως φόρο τιμής στον θεό Αίολο.

Χάρη στη μεσολάβηση της ελληνικής καταγωγής πριγκίπισσας Αικατερίνης Αγά Χαν, η οποία διατηρεί εδώ και χρόνια στενούς δεσμούς τόσο με τη Γενεύη όσο και με την Πάτμο, ο κύριος Πικτέ έμαθε για τους τρεις ανεμόμυλους που είχαν αφιερωθεί στη μονή το 1588 και από τη δεκαετία του 1950 ουσιαστικά είχαν πέσει σε αχρησία.

Ο ηγούμενος της μονής και έξαρχος Πάτμου κ. Αντίπας αλλά και ο Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαίος έδωσαν την ευλογία τους για να προχωρήσει το έργο. Αλλά οι ισορροπίες ήταν ευαίσθητες: «Ελληνες φίλοι μου μού είπαν ότι είναι σημαντικό η πλειοψηφία της χρηματοδότησης να είναι ελληνική» διευκρινίζει ο κ. Πικτέ. Η χρηματοδότηση εξασφαλίστηκε με τη συμβολή του ιδρύματος «Σταύρος Νιάρχος» αλλά και ελλήνων ιδιωτών, που προτίμησαν να διατηρήσουν την ανωνυμία τους. Και τώρα που το έργο ολοκληρώθηκε, τι σκοπεύει να κάνει; «Παρέδωσα τα κλειδιά στη μονή. Είναι δικό τους» τονίζει ο κ. Πικτέ, ο οποίος χρίστηκε επίτιμος δημότης Πάτμου.

Εικόνες από το εσωτερικό των μύλων κατά τη διάρκεια των εργασιών αναστήλωσης προς αποκατάσταση της λειτουργίας τους έπειτα από πενήντα χρόνια «Ηταν ένας αγώνας χρόνου από το Νοέμβριο του 2009 που πήραμε την τελευταία άδεια από την πολεοδομία» εξηγεί αργότερα το ίδιο βράδυ η αρχιτέκτονας κυρία Δάφνη Μπέκετ, που συντόνισε το έργο. Τα τελευταία ξύλινα μέρη των εσωτερικών μηχανισμών των μύλων μπήκαν στη θέση τους μερικά λεπτά πριν από τα εγκαίνια.

Ο βορειότερος μύλος (ο εξ αριστερών, αν κοιτάζουμε τον λόφο δίπλα στη μονή, από το λιμάνι της Σκάλας), που είναι και επισκέψιμος, έχει αποκατασταθεί πλήρως και θα λειτουργεί ως ζωντανό μουσείο, όπου θα αλέθονται δημητριακά για την παραγωγή βιολογικού αλευριού. Οι υπόλοιποι διαθέτουν μεν μηχανισμούς που λειτουργούν κανονικά, αλλά χωρίς τα μέρη για άλεση. Στο μέλλον και εφόσον δοθεί σχετική αδειοδότηση υπάρχουν έτοιμες οι υποδομές ώστε οι μύλοι να παράγουν ηλεκτρική ενέργεια.

Η ομάδα αναστήλωσης περιλαμβάνει τους ελβετούς αρχιτέκτονες κκ. Μισέλ Ροσιέ και Κριστιάν Λασκαρίδη , τον εργοδηγό κ. Παναγιώτη Βροντέλη, τους μηχανικούς πληροφορικής κκ. Αντώνη Πλυτά και Νίκο Καμπάνη, όπως επίσης τον γάλλο ιστορικό αρτοπαραγωγής κ. Ζακ Μποβουά και τον μυλωνά συμπατριώτη του κ. Ζοέλ Μαρτί. Οι δύο τελευταίοι έπαιξαν κρίσιμο ρόλο στο να βρεθούν δύο παραδοσιακές μυλόπετρες, που μεταφέρθηκαν αεροπορικώς από τη Γαλλία.

Πιο περήφανος απ΄ όλους πρέπει να αισθάνεται ο πάτμιος ξυλουργός κ. Γιώργος Καμίτσης, ο οποίος ανέλαβε την κατασκευή των ξύλινων μηχανικών μερών των μηχανισμών των μύλων, το πιο σημαντικό κομμάτι του έργου. Ο πατέρας του, ο Ελευθέριος Καμίτσης, είναι καραβομαραγκός και πρώην σφουγγαράς, οπότε ο Γιώργος το πήρε πατριωτικά. «Πριν από κάποια χρόνιαμπορούσαν με απλά εργαλεία, σκεπάρνι, σκαρπέλο,πριόνι,να κάνουν αυτό το πράγμα να γυρίζει γύρω από τον εαυτό του. Μπορούσαν. Και δεν μπορούμε σήμερα;» εξιστορεί ο Γιώργος.

Από εδώ και πέρα τι γίνεται; «Μήπως πρέπει να ξεκινήσει μια συζήτηση για το αν υπάρχουν καλοί και κακοί ανεμόμυλοι;» σχολίασε ο αρχισυντάκτης του διεθνούς τμήματος του «Εconomist» και συγγραφέας κ. Μπρους Κλαρκ, αναφερόμενος στη χρήση ανεμογεννητριών νέας κατασκευής.

Του Μενέλαου Τζαφάλια

Πηγή Το Βήμα

16.7.2010