Η επέτειος της κρίσης και οι υπόγειοι μηχανισμοί του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος

* Αμέσως μετά την αποκάλυψη της «μαύρης τρύπας» της Paribas στις 9 Αυγούστου 2007, τα διατραπεζικά επιτόκια δανεισμού εκτοξεύθηκαν αυτόματα στα ύψη καθώς οι μεγαλοτραπεζίτες έβγαζαν ένας ένας στη φόρα τα δικά τους «άπλυτα»

Γ. ΤΣΙΑΡΑΣ

Ενας χρόνος συμπληρώθηκε χθες από την ημέρα εκείνη που η γαλλική τράπεζα ΒΝΡ Paribas, μη αντέχοντας πλέον τις συνεχείς «άγραφες» ζημιές από τις επενδύσεις της στα - άγνωστα ακόμη στο ευρύ κοινό - στεγαστικά δάνεια χαμηλής φερεγγυότητας (ή απλούστερα «subprime loans», όπως έμελλε να μείνουν στην Ιστορία) προχώρησε στην πρώτη επίσημη ανακοίνωση της απόσυρσής της από τη συγκεκριμένη αγορά. Ο ασκός του Αιόλου είχε ανοίξει για την «αυτορρυθμιζόμενη», δήθεν, παγκόσμια τραπεζική βιομηχανία - και η δυσωδία από τη συσσωρευμένη κόπρο του Αυγείου, που τόσο καλά κρυβόταν ως τότε πίσω από τα πολύπλοκα και ουσιαστικά αόρατα στους μη μυημένους «sophisticated» τραπεζικά προϊόντα νέας γενιάς, απλώθηκε να πνίξει ολάκερη την παγκόσμια οικονομία, εξαφανίζοντας εν μια νυκτί δεκάδες δισεκατομμύρια δολάρια, ευρώ και γεν και πυροδοτώντας μια διεθνή οικονομική ύφεση, η κλίμακα - και κυρίως η πιθανή χρονική διάρκεια - της οποίας συνεχίζει να διχάζει τους ειδικούς.

---

Οι τραπεζίτες της Bear Stearns είναι οι πρώτοι υπεύθυνοι για την κρίση των αμερικανικών στεγαστικών δανείων

---

Τα γεγονότα της 9ης Αυγούστου 2007 είναι λίγο-πολύ γνωστά: αμέσως μετά την αποκάλυψη της «μαύρης τρύπας» της Paribas, ύψους 2,2 δισ. δολαρίων, τα διατραπεζικά επιτόκια δανεισμού εκτοξεύτηκαν αυτόματα στα ύψη, από τις 15 μονάδες βάσης στις 150 και πλέον, καθώς οι μεγαλοτραπεζίτες της Wall Street, της Γενεύης και του λονδρέζικου Σίτι - οι «Κυρίαρχοι του Σύμπαντος» σύμφωνα με την τόσο ταιριαστή έκφραση του Τομ Γουλφ στον αξεπέραστο «βωμό της ματαιοδοξίας» - έβγαζαν ένας ένας στη φόρα τα δικά τους «άπλυτα», αναγκάζοντας τις μεγάλες κεντρικές τράπεζες της Ευρώπης και των ΗΠΑ να παρέμβουν άμεσα με πιστωτικές «ενέσεις» εκατοντάδων δισ. δολαρίων, προκειμένου να προλάβουν τα χειρότερα.

* Η φούσκα των στεγαστικών

Η «παράλογη διαστολή» της φούσκας στην «εξελιγμένη», δήθεν, αμερικανική στεγαστική αγορά ήταν άλλωστε κοινό μυστικό στα διοικητικά συμβούλια των μεγάλων τραπεζών εδώ και χρόνια. Οσο και αν οι αρμόδιοι σφύριζαν αδιάφορα, ποντάροντας ως συνήθως στο κατά Ανταμ Σμιθ «αόρατο χέρι» της αυτορρύθμισης της αγοράς, οι μάσκες είχαν πέσει για τους γνωρίζοντες ήδη από τις 8 Φεβρουαρίου 2007, όταν το υπερεθνικό μεγαθήριο HSBC εξέδωσε την πρώτη παγκοσμίως προειδοποίηση για μείωση κερδών λόγω της έκθεσής της στις subprime επισφάλειες - όπως αποκαλούνται κατ' ευφημισμό στους τραπεζικούς κύκλους τα μη εξυπηρετούμενα «κακά δάνεια».

Τι έκαναν οι μεγάλες κεντρικές τράπεζες και οι διάφοροι μεγαλοσχήμονες «γκουρού των αγορών» σε αυτό το κρίσιμο εξάμηνο; Η απάντηση είναι απλή: τίποτε. Ως και το «παρά πέντε» της έκρηξης, οι πάντες διαβεβαίωναν πως όχι μόνο δεν θα προκαλούνταν ευρύτερη πιστωτική κρίση, πόσο μάλλον διεθνής ύφεση, αλλά ούτε καν «διόρθωση»: κάποιες χιλιάδες αμερικανοί φτωχοδιάβολοι τής ούτως ή άλλως υπό εξαφάνιση - και εκεί - «μεσαίας τάξης» θα έχαναν, φυσικά, τα σπίτια τους αφού οι συνεχώς συμπιεζόμενοι μισθοί τους δεν θα αρκούσαν για τη χρηματοδότηση των υποθηκών τους, αλλά το εξαιρετικά κερδοφόρο σύστημα περαιτέρω πλουτισμού των ήδη ζάπλουτων μεγαλοεπενδυτών του τραπεζικού κλάδου δεν θα κινδύνευε. Τι κι αν τα «τρέιλερ παρκ» με τα τροχόσπιτα στις παρυφές των αμερικανικών μεγαλουπόλεων φιλοξενούσαν μερικές ακόμη χιλιάδες απόβλητους του αμερικανικού ονείρου;

Τι κι αν μερικές ακόμη χιλιάδες - σκληρά εργαζόμενοι και οικογενειάρχες - πολίτες της πλουσιότερης χώρας στον κόσμο καταλήξουν να κοιμούνται στα αμάξια τους, καθώς - για να «κλέψουμε» μια αμερικανική έκφραση της μόδας - μετακομίζουν «από τους τέσσερις τοίχους στους τέσσερις τροχούς»; Το μοναστήρι να 'ναι καλά: όπως δήλωσε ξεκάθαρα πέρυσι τον Ιούνιο ο καθ' ύλην αρμόδιος διοικητής της αμερικανικής Fed, ο Μπεν Μπερνάνκι, το «περιορισμένο πρόβλημα» των subprime δανείων δεν θα είχε παρά «μικρές επιπτώσεις στην ευρύτερη οικονομία». Και οι «γκουρού» με τους εξαψήφιους λογαριασμούς έσπευσαν να τον χειροκροτήσουν: αφού το λέει ο «Mr Fed», τι θα μπορούσε να πάει στραβά;

* Η απουσία ελέγχων στις τράπεζες

Σήμερα, στα πρώτα άτυπα «γενέθλια» της κρίσης, ξέρουμε πολύ καλά τι πήγε στραβά: η λαιμαργία των τραπεζών και των πάσης φύσεως επενδυτικών funds, που απαλλαγμένες από κάθε ρυθμιστικό έλεγχο έχουν κάνει ακόμη και την ανθρώπινη δυστυχία ανταλλάξιμο τραπεζικό προϊόν, τις οδήγησε στη δημιουργία μιας σειράς «υπερμοντέρνων» πρακτικών δανειοδότησης και μιας νέας γκάμας «υπερσύγχρονων» τραπεζικών προϊόντων και συναλλαγών, που συνεχίστηκαν ακόμη και όταν ολόκληρη η πιάτσα συνειδητοποίησε πως η χιονοστιβάδα του «credit crunch», της πιστωτικής σύσφιγξης, ήταν ήδη καθ' οδόν...

Οι μεγάλες κεντρικές τράπεζες, για την «ανεξαρτητοποίηση» των οποίων τόσο μελάνι χύθηκε, δεν έκαναν τίποτε, ασχολούμενες αποκλειστικά - μέσα στη βαθιά τους μονεταριστική ραστώνη - με τα αγαπημένα τους επιτόκια και τον πληθωρισμό. Ενώ οι κυβερνήσεις και ιδίως εκείνες των «επτά» πλουσιοτέρων κρατών με αποκορύφωμα τη γεμάτη από πρώην
- και... επόμενα, από τις αρχές του 2009 - τραπεζικά και πετρελαϊκά μεγαλοστελέχη κυβέρνηση Μπους αρνούνταν ακόμη και να εκστομίσουν τις απαίσιες λέξεις «ύφεση» και κρίση: ο κ. Μπους και ο αρμόδιος υπουργός του, ο κ. Πόλσον, μάλιστα, ακόμη και σήμερα συνεχίζουν να τις αποφεύγουν, λες και μπορούν να μας πείσουν πως ο ήλιος ανατέλλει τα μεσάνυχτα... Και συνεχίζουν να χορηγούν ασπιρίνες για τον καρκίνο με τη μορφή των φοροπερικοπών για τα υψηλά εισοδήματα - λες και η αχαλίνωτη κατανάλωση των ολίγων «εχόντων» μπορεί να εξισορροπήσει το δράμα των πολλών.

Αποτέλεσμα; Η περίφημη «στιγμή Μίνσκι» του περασμένου Αυγούστου (από το όνομα του σπουδαίου οικονομολόγου Χάιμαν Μίνσκι, που πρώτος περιέγραψε θεωρητικά τι συμβαίνει όταν «στεγνώνει» από ρευστό η τραπεζική αγορά), η απώλεια εκατοντάδων δισεκατομμυρίων από το διεθνές τραπεζικό σύστημα και άλλων τόσων από τις τσέπες των φορολογουμένων, καθώς οι κεντρικές τράπεζες σπεύδουν a posteriori να καλύψουν τις «αργεντίνικες» τρύπες των διάφορων Northern Rock με ζεστό χρήμα, η ραγδαία αύξηση των επιτοκίων και το ακριβότερο χρήμα που αυτή συνεπάγεται και το οποίο, φυσικά, επιβραδύνει ακόμη περισσότερο τα γρανάζια της οικονομικής ανάπτυξης, και βέβαια η νομοτελειακή επιδείνωση των δημοσιονομικών μεγεθών στις περισσότερες ανεπτυγμένες αλλά και αναπτυσσόμενες οικονομίες, καθώς ο συνολικός «τζίρος» του πλανήτη μειώνεται ελλείψει ρευστού.

* Απώλεια 1 τρισ. δολαρίων

Οι περισσότεροι αναλυτές εκτιμούν ότι οι συνολικές απώλειες των τραπεζών έχουν ξεπεράσει, σε έναν χρόνο, τα 250 δισ. δολάρια: άλλοι, όπως ο «γκουρού των ομολόγων» Μπιλ Γκρος της επενδυτικής Pimco, επιμένουν πως η πραγματική «λυπητερή» θα ξεπεράσει το 1 τρισ. δολάρια! Τι σημασία έχει; Πίσω από αυτή τη ζοφερή «μεγάλη εικόνα» άλλωστε κρύβονται αναρίθμητα μικρές, προσωπικές τραγωδίες: χιλιάδες χρεοκοπημένες επιχειρήσεις, μικρές και μεγάλες, εκατοντάδες χιλιάδες εξώσεις από ολοκαίνουργια σπίτια που μένουν άδεια, ενώ οι πρώην ιδιοκτήτες τους κοιμούνται σε σκηνές και αυτοκίνητα, και, βέβαια, εκατομμύρια απολύσεις σε παγκόσμια κλίμακα καθώς όλο και περισσότερες υπερεθνικές επιχειρήσεις προσπαθούν να αντιμετωπίσουν τα «κεσάτια» μετακομίζοντας σε χώρες χαμηλού κόστους: μια μεσαία τάξη που βογκά, ανίκανη να αντιμετωπίσει τα συνεχή πλήγματα μιας απολύτως αποφευκταίας και αντιστρέψιμης, αν υπήρχε η στοιχειώδης κοινή λογική, μοίρας.

Και έπεται συνέχεια: Σύμφωνα με τον καθηγητή Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης και ιδρυτή της συμβουλευτικής RGE Monitor, τον Νουριέλ Ρουμπίνι, έναν άνθρωπο που μόνο για ... αντικαπιταλιστικές απόψεις δεν μπορεί να κατηγορηθεί, η ύφεση είναι ήδη από τις αρχές του χρόνου σε πλήρη εξέλιξη και δεν μπορεί να «μεταμφιεσθεί» από τις διάφορες λογιστικές αλχημείες των κυβερνήσεων. Θα ήταν επώδυνη, λέει, ακόμη και αν οι τιμές των καυσίμων παρέμεναν σε λογικά επίπεδα. Τώρα όμως που ακόμη και η «μαμά Αμερική» πληρώνει τέσσερα δολάρια το γαλόνι της αμόλυβδης - για να μη θυμηθούμε πόσο έχει το λίτρο στο Ρέθυμνο και μας πάρει όλους «από κάτω»! - τα πράγματα είναι ακόμη χειρότερα: η ύφεση θα είναι «μακρά, άσχημη, επώδυνη και βαθιά (...) και θα οδηγήσει στη σοβαρότερη συστημική οικονομική και χρηματοπιστωτική κρίση από τη Μεγάλη Υφεση (του 1929)»!

* Η άποψη ενός νομπελίστα

Οπως δήλωσε εξάλλου στον «Independent» με αφορμή την αποφράδα επέτειο, ένας πραγματικά μεγάλος οικονομολόγος - και κυρίως ειλικρινής απέναντι στον εαυτό του και στην κοινή γνώμη, ιδίως μετά το «κραχ» των ασιατικών αγορών του 1997 -, ο νομπελίστας Γιόζεφ Στίγκλιτς, όλα αυτά τα τραγικά δεν θα είχαν συμβεί αν δεν είχε επιτραπεί στην τραπεζική βιομηχανία να γιγαντωθεί φθάνοντας τα σημερινά εντελώς εξωφρενικά μεγέθη της. Στις ΗΠΑ και στη Βρετανία, επιχειρηματολογεί ο Στίγκλιτς, σχεδόν το 40% των συνολικών επιχειρηματικών κερδών καταλήγει στις τσέπες της «financial industry». Πού πάνε όλα αυτά τα χρήματα; Ποιος είναι ο κοινωνικός ρόλος αυτών των χρυσοφόρων μεγαθηρίων;

Κανείς, απαντά: το μόνο που ενδιαφέρει την τραπεζική βιομηχανία και την κυβέρνηση Μπους είναι η «διάσωση» (bail -out: κυριολεκτικά μεταφράζεται... αποφυλάκιση με καταβολή εγγύησης!) των υπευθύνων της κρίσης, όπως η Bear Stearns στην Αμερική και η Northern Rock στην Αγγλία, με χρήματα των φορολογουμένων, και η όλο και μεγαλύτερη στροφή προς την κατανάλωση - αντί να δοθεί επιτέλους λίγη προσοχή στις δημόσιες δαπάνες για κοινωνικές υποδομές, πράσινες τεχνολογίες κ.ά.

«Η ιδέα πως οι τράπεζες μπορούν να αυτοελέγχονται είναι παρανοϊκή» καταλήγει ο πρώην αντιπρόεδρος της Παγκόσμιας Τράπεζας που γνωρίζει όσο λίγοι τους υπόγειους μηχανισμούς του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος και ο οποίος εύστοχα το έχει αποκαλέσει στο παρελθόν «συμμορία των πέντε αστέρων» από τα πολυτελή ξενοδοχεία όπου διέμεναν οι αντιπρόσωποί του, την ίδια στιγμή που γύρω του γκρεμίζονταν ολόκληρες οικονομίες...

Αντί επιλόγου, ας μεταφέρουμε αυτολεξεί ένα απόσπασμα από την παρέμβαση, στο ίδιο «επετειακό» αφιέρωμα της βρετανικής εφημερίδας, του πάντοτε αμφιλεγόμενου αλλά ποτέ αδιάφορου μεγαλοεπενδυτή Τζορτζ Σόρος: «Κατά τη γνώμη μου» - λέει ο «άνθρωπος που σκότωσε τη στερλίνα» - «πέρα από τη στεγαστική φούσκα που πυροδότησε την οικονομική κρίση υπάρχει μια σούπερ φούσκα που μεγαλώνει εδώ και πάνω από 25 χρόνια, και ξεκίνησε το 1980 όταν η Μάργκαρετ Θάτσερ έγινε πρωθυπουργός και ο Ρόναλντ Ρίγκαν πρόεδρος. Τότε έγινε κυρίαρχη η πεποίθηση ότι είναι καλύτερα να αφήνεις τις αγορές να λειτουργούν μόνες τους... στην οποία βασίστηκε η νέα φάση της παγκοσμιοποίησης και της απελευθέρωσης των κεφαλαιαγορών. Η ιδέα αυτή είναι εσφαλμένη: οι αγορές ποτέ δεν κινούνται προς την ισορροπία...».

Και καταλήγει: «Το όλο σύστημα καταρρέει. Αγορές και περίπλοκα τραπεζικά προϊόντα που ούτε καν γνώριζα πως υπήρχαν, έπαψαν να λειτουργούν. Ετσι αποκαλύφθηκε ότι ολόκληρη αυτή η κατασκευή, αυτό το πανίσχυρο χρηματοπιστωτικό οικοδόμημα ήταν χτισμένο σε σαθρά θεμέλια. Για πρώτη φορά το όλον σύστημα έχει εμπλακεί στην κρίση, και οι Αρχές δεν προλαβαίνουν ούτε καν να το τονώσουν με αρκετή ρευστότητα»...

Αυτά λένε, βέβαια, οι παροικούντες τις μητροπόλεις του καπιταλισμού. Διότι εδώ στην Ψωροκώσταινα, όπου η μεσαία τάξη επίσης βογκά από τις ληστρικές (και με δικαστικές αποφάσεις πλέον) χρεώσεις και τον υπερδανεισμό, ενώ τα υπερκέρδη των τραπεζών μας συνεχίζουν να αυξάνονται με διψήφια ποσοστά, ανεπηρέαστα από την παγκόσμια κρίση, ισχύει μάλλον περισσότερο η αθάνατη παρατήρηση του Μπέρτολτ Μπρεχτ, σύμφωνα με την οποία η ληστεία μιας τράπεζας είναι μικρό αδίκημα, μπροστά στην ίδρυσή της...

Το χρονικό της κατάρρευσης

8 Φεβρουαρίου 2007

Η HSBC σε ανακοίνωσή της προειδοποιεί για πρώτη φορά ότι η αγορά ίσως αντιμετωπίσει προβλήματα από την αύξηση των επισφαλειών στον κλάδο των ενυπόθηκων στεγαστικών δανείων υψηλού κινδύνου και χαμηλής εξασφάλισης (subprime market).

20 Ιουνίου

Δύο hedge funds της Bear Stearns ανακοινώνουν ζημιές έπειτα από επενδύσεις τους σε μετοχές που συνδέονταν με δάνεια της αμερικανικής subprime market.

5 Ιουλίου

Ο διευθύνων σύμβουλος της ελβετικής τράπεζας UBS, Πέτερ Βούφλι, απομακρύνεται κακήν κακώς εξαιτίας ζημιών ύψους 124 εκατ. δολαρίων, που εμφάνισε το hedge fund της με την επωνυμία Dillon Read, το οποίο είχε επενδύσει στη subprime market.

9 Αυγούστου

Η γαλλική τράπεζα ΒΝΡ Paribas «παγώνει» 2,2 δισ. δολάρια που ανήκαν σε δύο hedge funds της, εξαιτίας απωλειών τους στη subprime market. Οι διατραπεζικές συναλλαγές «στεγνώνουν» και το κόστος του overnight δανεισμού ανεβαίνει κατακόρυφα. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα προχωρεί σε «ένεση» ρευστότητας ύψους 95 δισ. ευρώ στις αγορές συναλλάγματος. Ανάλογες κινήσεις κάνουν επίσης η αμερικανική Fed και η Κεντρική Τράπεζα του Καναδά. Οι γερμανικές αρχές παρεμβαίνουν για να σώσουν δύο τράπεζες από την κατάρρευση.

13 Σεπτεμβρίου

Παρέμβαση της Τράπεζας της Αγγλίας για τη στήριξη της Northern Rock πυροδοτεί ομαδική φυγή κεφαλαίων, η οποία σταματά έπειτα από τέσσερις ημέρες, όταν ο υπουργός Οικονομικών της Βρετανίας εγγυάται προσωπικώς για τα αποθεματικά της τράπεζας.

30 Οκτωβρίου

Ο διευθύνων σύμβουλος της Merrill Lynch, Σταν Ο' Νιλ, απομακρύνεται έπειτα από διαγραφές αξιών ύψους 8,4 δισ. δολαρίων, τις οποίες ανακοίνωσε η τράπεζα.

4 Νοεμβρίου

Ο διευθύνων σύμβουλος της Citigroup, Τσακ Πρινς, απομακρύνεται έπειτα από την αποκάλυψη ότι οι διαγραφές αξιών της τράπεζας εξαιτίας της subprime market κυμαίνονται από 8 ως 11 δισ. δολάρια.

12 Δεκεμβρίου

Πρωτοφανής συντονισμένη παρέμβαση της ΕΚΤ, της Fed, της Τράπεζας της Αγγλίας και άλλων κεντρικών τραπεζών για την τόνωση της ρευστότητας στις αγορές.

22 Ιανουαρίου 2008

Ο διοικητής της Τράπεζας της Αγγλίας καλεί τις βρετανικές τράπεζες να προχωρήσουν σε αυξήσεις κεφαλαίου.

16 Μαρτίου

Η Bear Stearns καταρρέει και πωλείται αντί πινακίου φακής στην JP Morgan.

19 Μαρτίου

Η Τράπεζα της Αγγλίας και η βρετανική Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς καθησυχάζουν την αγορά έπειτα από φήμες για την έκθεση της HBOS στη subprime market που ρίχνουν την τιμή της μετοχής της τράπεζας κατά 17%.

22 Απριλίου

Η Royal Bank of Scotland προχωρεί σε αύξηση κεφαλαίου με έκδοση νέων μετοχών συνολικής αξίας 12 δισ. στερλινών. Οι HBOS, Barclays και Bradford & Bingley ακολουθούν, ανακοινώνοντας αυξήσεις κεφαλαίου συνολικά 8,9 δισ. στερλινών.

14 Ιουλίου

Η Alliance & Leicester πωλείται στην ισπανική Santander υποστηρίζοντας ότι «η αναταραχή της αγοράς έχει καταστήσει το μέλλον της ιδιαίτερα επισφαλές».

ΠΗΓΗ ΒΗΜΑ

10.8.08