Βιομηχανικό κατάλοιπο με ιστορία 100 ετών, από τα ελάχιστα στο είδος του διεθνώς Της Γιωτας Συκκα
Εναν αιώνα πριν, το εργοστάσιο φωταερίου που κατασκευάστηκε το 1862 ήταν το καμάρι της Αθήνας. Είχε τέσσερα αεριοφυλάκια και το ένα απ' αυτά, μεγαλύτερο, είχε κατασκευαστεί το 1909. Σήμερα, περνώντας από την οδό Πειραιώς, όλοι θεωρούν ότι το πρώην εργοστάσιο γκαζιού ιδιοκτησίας ΔΕΦΑ είναι από τα πιο αναγνωρίσιμα και σημαντικά μνημεία της βιομηχανικής κληρονομιάς. Αλλά ώς εκεί.
Η αλήθεια είναι ότι αυτά τα κτίσματα στην Ελλάδα δεν τα έχουμε σε ιδιαίτερη υπόληψη. Δεν έχουμε την ευαισθησία άλλων ευρωπαϊκών πόλεων (Βερολίνο, Παρίσι) να τα αναστηλώσουμε και να τα εντάξουμε στη σύγχρονη πραγματικότητα με νέες χρήσεις. Κι αυτό φαίνεται τόσο από τη στάση μας με το εργοστάσιο λιπασμάτων της Δραπετσώνας όσο και με πολλά άλλα βιοτεχνικά κυρίως κτίρια που έπεσαν σε ανυποληψία ή γκρεμίστηκαν.
Μην πάμε μακριά. Στην κοντινή Ιερά Οδό είναι πολλά τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα που αφέθηκαν στην τύχη τους, γιατί κανείς δεν σκέφτηκε να τα επανεντάξει στον πολεοδομικό ιστό.
Τελευταίο παράδειγμα αυτής της στάσης μας είναι και το αεριοφυλάκιο Δ15 στο συγκρότημα «Τεχνόπολις Γκάζι». Ο Δήμος Αθηναίων κατέθεσε μελέτη για τη συντήρηση και μετατροπή του σε χώρο συνάθροισης του κοινού και συναυλιών. Η πρόταση της μετατροπής του εγκρίθηκε από το ΚΣΝΜ κατά πλειοψηφία, όχι όμως η μελέτη. Το θέμα θα επανέλθει και η νέα μελέτη πρέπει να περιέχει πλήρη αποτύπωση του υπάρχοντος μνημείου. Η λύση που προτάθηκε ωστόσο, ανησύχησε πολλούς. Χρειάζεται η περιοχή ένα μεγάλο κτίριο από οπλισμένο σκυρόδεμα, που θα αλλάξει την όψη του μνημείου; Ποιος εγγυάται ότι δεν θα αλλοιωθεί η φυσιογνωμία του, όταν τα αεριοφυλάκια (Δ2 και Δ4) έχουν υποστεί μη αναστρέψιμες καταστροφές. Για ποιο λόγο να επιβαρυνθεί με έναν ακόμη χώρο συνάθροισης - συναυλιών η ήδη «φορτωμένη» Ιερά Οδός και η Πειραιώς;
ΠΗΓΗ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
Του Aναστασιου Μ. Κωτσιοπουλου*
H επέμβαση ή μη σε ένα μνημείο, το αν αναδομείται ένας ιστορικός τόπος ή αν εγκαθίσταται σε αυτόν ένα σημαντικό νέο κτίριο δεν καθορίζονται μόνον από αρχιτεκτονικά ή πολεοδομικά αξιώματα. Αντικατοπτρίζουν σε ποιο βαθμό μια κοινωνία είναι ανεκτική ή συντηρητική ως προς τη μεταχείριση των μνημείων της, αλλά και –εδώ χρειάζεται προσοχή– με ποια συνέπεια υλοποιεί τις αρχές της. Αντίστοιχες βεβαίως ιδιότητες, όπως η τόλμη ή η αυτοσυγκράτηση, χαρακτηρίζουν τις ίδιες τις αρχιτεκτονικές προτάσεις, που, επιπλέον, μπορεί να είναι επιδέξιες ή όχι και να αναδεικνύουν ή να κατατροπώνουν –όπως κατά κανόνα συνέβαινε στο παρελθόν– τα έργα τέχνης με τα οποία συνδιαλέγονται.
Πέραν της κοινωνικής βούλησης, ο τρόπος ανάδειξης ενός μνημείου, η δυνατότητα ή μη επεμβάσεων σε αυτό και η φύση αυτών των επεμβάσεων δεν υπόκεινται σήμερα σε ενιαίους κανόνες. Εξαρτώνται από την ηλικία, τη μοναδικότητα, αλλά και το χαρακτήρα του. Με την έννοια αυτή, η περίπτωση των νεοτέρων βιομηχανικών μνημείων είναι εκείνη, στην οποία κατ’ εξοχήν αναμένονται ευφάνταστες και χρηστικά πλούσιες επεμβάσεις, που κυμαίνονται από τη μουσειακή ανάδειξη των μνημείων έως την πλήρη αλλαγή χρήσης, με χαρακτηριστικότερη ίσως περίπτωση τολμηρής επέμβασης τα γιγαντιαία Gasometer της Βιέννης, ένα πεδίο πειραματισμού αρχιτεκτόνων, όπως οι Coop Himmelblau, ο J. Nouvel κ.ά.
Για να εστιάσουμε στα καθ’ ημάς: η ενδεχόμενη αποτυχία ενός χειρισμού, όπως στα δύο άλλα αεριοφυλάκια στο Γκάζι, δεν μπορεί κατ’ ανάγκην να μας οδηγήσει στην άρνηση της επέμβασης στο τρίτο. Αντιθέτως, θα μπορούσε να εντείνει την πρόκληση η επέμβαση αυτή να είναι υψηλού αρχιτεκτονικού επιπέδου. Δεν πρέπει, λόγου χάρη, να προσθέτει μεγάλες εξωτερικές κατασκευές, όπως οι κλίμακες διαφυγής, δεν πρέπει να καλύπτει το σύνολο του ύψους, δεν πρέπει να αγνοεί τη βασική δομή των επαλλήλων κυλίνδρων. Θα μπορούσε όμως να τους μετασχηματίζει, να προσθέτει διαφάνεια, να ενσωματώνει στους ενδιάμεσους χώρους χρήσεις και κινήσεις, να διατηρεί δείγματα των μηχανισμών κίνησης των κυλίνδρων και να τα αναδεικνύει. Υποδείξεις έγιναν από το Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων, διάθεση από τους μελετητές υπήρξε, αναμένεται το αποτέλεσμα, εκ του οποίου τα πάντα κρίνονται.
* Ο Αναστ. Μ. Κωτσιόπουλος είναι καθηγητής Αρχιτεκτονικής του ΑΠΘ και αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών. Είναι μέλος του Κεντρικού Συμβουλίου Νεοτέρων Μνημείων.
===================
Tου Νίκου Μπελαβίλα*
Tο αεριοφυλάκιο Δ15 στο Γκάζι είναι ένα σπάνιο και μοναδικό «μηχάνημα» του 1909. Δεν διαθέτουμε ανάλογο στην Ελλάδα. Με συστήματα κίνησης, σωληνώσεις, οδηγούς για την ανύψωση και τη βύθισή του, μεταλλικό κώδωνα και λιθόκτιστη λεκάνη για τη φύλαξη του αερίου.
Είναι, επίσης, ένα από τα βασικά στοιχεία του διατηρητέου τεχνολογικού εξοπλισμού του εργοστασίου φωταερίου και προστατεύεται από τέσσερις αποφάσεις του ΥΠΠΟ.
Αυτός είναι ένας σοβαρός λόγος, κατά τη γνώμη μου, για τη διατήρησή του.
Αν κατασκευαστεί στο εσωτερικό του ένα κτίριο συναυλιών, θα καταστραφεί ολοσχερώς το ιστορικό «μηχάνημα» και όλα του τα εξαρτήματα, τα θεμέλια, η δεξαμενή, ο κώδωνας, οι σωληνώσεις.
Θα διατηρηθεί μόνο το χωροδικτύωμα ως διακοσμητική επιδερμίδα ενός πολυώροφου νέου κυλινδρικού κτιρίου. Η κραυγαλέα αστοχία της αρχιτεκτονικής των άλλων δύο αεριοφυλακίων στην πλευρά της οδού Πειραιώς, που είχαν την ίδια τύχη, μας πείθει γι' αυτό. Πιστεύω ότι στο Γκάζι δεν υπάρχει ουδεμία ανάγκη κατασκευής ενός νέου συναυλιακού χώρου. Η περιοχή παρουσιάζει έντονα σημεία κορεσμού. Στην Ιερά Οδό, στις συνοικίες του Μεταξουργείου και του Ψυρρή, όπως και στην οδό Πειραιώς, υπάρχει ήδη υπερσυγκέντρωση χρήσεων αναψυχής, με μουσικές σκηνές χιλιάδων θέσεων. Αυτή η κατάσταση τείνει να εκτρέψει τον χαρακτήρα των αναπλάσεων.
Απομακρυνόμαστε, δηλαδή, από τον πολιτιστικό χαρακτήρα και περνάμε στη μαζική νυχτερινή εμπορική διασκέδαση.
Σήμερα, το αεριοφυλάκιο με το μεταλλικό μαύρο δικτύωμά του προβάλλει ως τοπόσημο στον ορίζοντα του Μεγάλου Αρχαιολογικού Περιπάτου, είναι ορατό από τον Κεραμεικό, τον πεζόδρομο της Ερμού, την οδό Πειραιώς, παραπέμποντας στον παλαιό βιομηχανικό χαρακτήρα του ιστορικού άξονα. Είναι απολύτως ενταγμένο στο ιστορικό τοπίο της πύλης της Αθήνας, όπως και του συγκροτήματος «Τεχνόπολις-Γκάζι». Δεν ενοχλεί κανέναν και το κόστος συντήρησης του είναι πολύ μικρό. Στη θέση του προτείνεται να υψωθεί ένας μπετονένιος κύλινδρος. Η διαφορά είναι πολύ μεγάλη για να την αγνοήσουμε.
* Ο Νίκος Μπελαβίλας είναι δρ Αρχιτέκτων - Πολεοδόμος, λέκτορας στο ΕΜΠ και πρόεδρος της Διεθνούς Επιτροπής για τη Διατήρηση της Βιομηχανικής Κληρονομιάς (TICCIH) - Ελληνικό Τμήμα
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου