Η ηδονική νοσηρότητα της γαλλικής μπελ επόκ στην Αθήνα

Μαγιόλ - "Μεσόγειος" - 1895

Ο ηλεκτρισμός ήταν το καινούργιο θαύμα, τα αυτοκίνητα περιδιάβαιναν τα βουλεβάρτα με... ιλιγγιώδη ταχύτητα, το μετρό μόλις είχε εγκαινιασθεί, νέα εξεζητημένα κτίρια υψώνονταν στον ουρανό, οι λέσχες- προνόμιο ανδρικό- ήταν οι χώροι των πολιτικών και οικονομικών ζυμώσεων ενώ οι κομψές Παριζιάνες επιδείκνυαν με αυταρέσκεια την καλλονή τους σε σαλόνια γεμάτα φως, χρώμα, μουσική και μια νέα αισθητική: την αρ νουβώ. Οσο για την τέχνη, έλαμπε υπό το φως των κλασικών της ζωγραφικής, παρ΄ ότι η μεγάλη αλλαγή είχε ήδη αρχίσει από τα μικρά ατελιέ των νέων, που θα κατακτούσαν στη συνέχεια τα πρωτεία. Τον θαυμαστό καινούργιο κόσμο που ανοιγόταν μπροστά του γιόρταζε το Παρίσι το 1900 με τη βασίλισσά του Σάρα Μπερνάρ. Ηταν μια ωραία εποχή. Η μπελ επόκ της αισιοδοξίας, της ελαφρότητας, της ματαιοδοξίας, του έρωτα και του ρέοντος πλούτου σαν τους αφρούς της σαμπάνιας που καταναλωνόταν μέχρι πρωίας στα σαλόνια και στα καφέ σαντάν... Ενα κλίμα μοναδικό, που τώρα ανακαλεί η Εθνική Πινακοθήκη με την έκθεση «Ρaris 1900, Αρ Νουβώ και Μοντερνισμός. Θησαυροί από το Ρetit Ρalais» που θα εγκαινιασθεί στις 22 Νοεμβρίου.

Τρεις γυναικείες φιγούρες ντυμένες υπέρκομψα διά χειρός όχι κάποιας σπουδαίας παριζιάνας μοδίστας του 1900 αλλά από τον Γιάννη Μετζικώφ, που αναπαρήγαγε τα κοστούμια της εποχής, θα υποδέχονται τους επισκέπτες κατά την είσοδό τους στην Εθνική Πνακοθήκη. Γιατί η πρώτη εικόνα παραπέμπει αμέσως στη Διεθνή Εκθεση του Παρισιού με τα μεγάλα κτίρια, που έγιναν για να υποδεχθούν τον νέο αιώνα και το παγκόσμιο κοινό. Το Γκραν Παλαί και το Πτι Παλαί κυρίως, όπου παρουσιάσθηκαν τα έργα των ξένων χωρών.

Διαδρομή στον χώρο

Ενας από τους πασίγνωστους πίνακες του Καμίγ Πισαρό: «Η γέφυρα του Πον Ρουαγιάλ και το Παβιγιόν ντε Φλορ», έργο του 1903

«Η έκθεση είναι μια εικόνα του Πτι Παλαί, του κτιρίου που κατασκευάσθηκε για να γίνει το Μουσείο της πόλεως του Παρισιού.Και αυτό έγινε,κρατώντας για πάντα τη μνήμη εκείνης της εποχής» τονίζει η κυρία Μαρία Λαμπράκη-Πλάκα, διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης. Η ίδια άλλωστε διεκδίκησε την οργάνωσή της στην Ελλάδα ως ανταποδοτική της ελληνικής έκθεσης για το Αγιον Ορος που είχε πραγματοποιηθεί στο Πτι Παλαί.

Επί χρόνια ετοιμαζόταν η μεγάλη παγκόσμια έκθεση για την αλλαγή του αιώνα στο Παρίσι και σε αυτήν παρούσα ήταν και η Ελλάδα παρά τις δυσκολίες της. Η αναπαράσταση του ελληνικού περιπτέρου, που ήταν ένας βυζαντινός ναός στημένος τότε, στην καρδιά του Παρισιού γίνεται τώρα στην Εθνική Πινακοθήκη και μέσα σε αυτόν εκτίθενται τα περισσότερα από τα 26 έργα που είχαν σταλεί σε αυτήν. Στον επάνω όροφο βρίσκεται όλο το φωτογραφικό υλικό της διεθνούς έκθεσης και αφίσες της εποχής.

Κατεβαίνοντας τους ορόφους, στο μεσοπάτωμα αναπτύσσεται μια διαφορετική έκθεση με τα σχέδια που δημιουργούσαν οι καλλιτέχνες για να γίνουν κοσμήματα. Εγχρωμα και με τις σημειώσεις των δημιουργών τους για τα πολύτιμα μέταλλα, τα σμαράγδια, τα διαμάντια, τα ρουμπίνια που θα χρησιμοποιούσαν στη συνέχεια οι κατασκευαστές για να τα φτιάξουν. Λαλίκ και Καρτιέ φέρνουν εδώ τον αέρα της πολυτέλειας και του πλούτου. Κάποια αντικείμενα της αρ νουβώ στη συνέχεια συντελούν στην ατμόσφαιρα: καρέκλες ενός από τους μεγαλύτερους σχεδιαστές και αρχιτέκτονες της εποχής, του Γκυμάρ, του ίδιου που σχεδίασε τα κάγκελα, τα φανάρια και άλλες λεπτομέρειες του μετρό του Παρισιού. Ανθοδοχεία με την υπογραφή του Γκαλέ και του Λαλίκ. Ακόμη σχέδια εσωτερικού χώρου, σαλόνια και τραπεζαρίες σε στυλ πάντα αρ νουβώ.

Το σήμα κατατεθέν μιας εποχής

«Η μαντάμ ντε Μπονιέρ» του Πιερ-Ογκύστ Ρενουάρ,έργο του 1889

Το πορτρέτο όμως της Σάρα Μπερνάρ κυριαρχεί στη μεγάλη αίθουσα του υπογείου. Σπανίως φεύγει από την έδρα του, το Παρίσι, αυτός ο πίνακας, αφού αποτελεί το σήμα κατατεθέν του Πτι Παλαί, αλλά μια έκθεση για την μπελ επόκ χωρίς τη Σάρα Μπερνάρ δεν γίνεται. Ξαπλωμένη νωχελικά σε έναν βελούδινο καναπέ η Σάρα Μπερνάρ κοιτάζει το ζωγράφο της Κλε ρέν, έναν από τους εραστές της, με βλέμμα βαριεστημένο, και τον επισκέπτη μέσα από το τεράστιο, δυόμισι μέτρων, πορτρέτο.

Προικισμένη με πολλά ταλέντα, ηθοποιός, ζωγράφος, γλύπτριααυτοπροσωπογραφία της σε μπρούντζο εκτίθεται επίσης στην Εθνική Πινακοθήκη-, ήταν μια παγκόσμια προσωπικότητα η Σάρα Μπερνάρ, παρ΄ ότι χαρακτήρας παράξενος και πεισιθάνατος (συνήθιζε, λένε οι φήμες, να κοιμάται σε φέρετρο). Ταυτόχρονα όμως υπήρξε και δραστήρια επιχειρηματίας, αναδεικνύοντας σε τέχνη τις δημόσιες σχέσεις του εαυτού της. Πορτρέτα της, έτσι, υπήρχαν ακόμη και σε πιάτα, κάποια από τα οποία έρχονται στην έκθεση. Η ίδια η Σάρα Μπερνάρ άλλωστε είχε έρθει και στην Αθήνα για παραστάσεις στο Δημοτικό Θέατρο του Τσίλλερ που κατεδαφίστηκε αργότερα.

«Στο πορτρέτο της απεικονίζεται ο κόσμος της ηδονικής νοσηρότητας που χαρακτήριζε την αρ νουβώ» εξηγεί η κυρία Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα. «Βλέπεις ότι ο ζωγράφος έχει μεθύσει περιγράφοντάς την, είναι ένας ύμνος στα σατέν,στα βελούδα,στα φτερά.Είναι αυτό το αίσθημα της μέθης και της ραστώνης του ακίνητου χρόνου,η εκζήτηση και η χλιδή της διακόσμησης και της λατρείας των υλικών».

Δίπλα της οι Παριζιάνες της εποχής. Ετοιμες για περίπατο, κάνοντας ποδήλατο, χορεύοντας σε γυναικείο σαλόνι μόνες, χωρίς ίχνος ανδρικής παρουσίας, στη θάλασσα απολαμβάνοντας τον ήλιο. Αλλά και τα τοπία του Παρισιού ή οι ανδρικές λέσχες. Ρενουάρ, Πισαρό, Μπονάρ, Μορισό είναι μερικοί από τους σπουδαίους ζωγράφους που παρουσιάζονται στην έκθεση.

Το πέρασμα στον Μοντερνισμό και στον Συμβολισμό, τέλος, συνιστά τη φυσική εξέλιξη των πραγμάτων. «Γιατί τη στιγμή που η παγκόσμια έκθεση κοιτάζει προς τα πίσω, κάνοντας έναν θριαμβευτικό απολογισμό των πεπραγμένων του πολιτισμού, νέοι καλλιτέχνες ετοιμάζονταν ήδη να ανατρέψουν τον ακαδημαϊσμό της εποχής. O Σεζάν που θα είναι ο πρόδρομος του κυβισμού αποθεώνεται,ο Ματίς,ο Μπρακ,ο Πικάσο έρχονται...» υπογραμμίζει η κυρία Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα .

Η αλλαγή
Την ίδια εποχή λοιπόν συμβαίνουν και άλλα πράγματα στο Παρίσι. Τα κτίρια χτίζονται σε στυλ αρ νουβώ, διακοσμητικό και φλύαρο σε σχέση με την αυστηρότητα του νεοκλασικισμού που προηγήθηκε, αλλά και πολύ μακριά από το νέο ύφος που έρχεται. Γιατί μόλις τότε αρχίζει η εποχή του μπετόν αρμέ, η εποχή της ευθείας γραμμής, του κυβισμού και της αυστηρότητας. Ολα αυτά συνυπάρχουν την ίδια στιγμή, στον ίδιο τόπο.

Κάθε αιώνας κλείνει με βεγγαλικά, όπως λέγεται, ειδικά όμως αυτός του 1900 θα έκλεινε και με αυτήν την παγκόσμια έκθεση. Ο κόσμος έβλεπε χαρούμενα το μέλλον, πίστευε ότι θα είναι ειρηνικό, δεν θα υπάρχουν άλλοι πόλεμοι αλλά μόνο κατακτήσεις του πολιτισμού. Φυσικά διαψεύστηκε οικτρά, αφού η Ιστορία είχε άλλα σχέδια. Και αν όλα αυτά σήμερα φαντάζουν μακρινά και ίσως είναι προκλητικό να μιλάει κανείς για μπελ επόκ, ας σκεφθεί τον 20ό αιώνα, που και αυτός μεν έκλεισε με βεγγαλικά, αλλά έσβησαν γρήγορα.

ΒELLE ΕPOQUE

Το αριστούργημα του Πιερ Μπονάρ «Νεαρά κορίτσια με γλάρο», έργο του 1917

«Ομορφη Εποχή» χαρακτηρίστηκε η περίοδος από τα τέλη του 19ου αιώνα ως τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.Ηταν η εποχή της ευφορίας,της ευημερίας και της ελαφρότητας της γαλλικής αστικής τάξης αλλά ταυτόχρονα η εποχή της μεγάλης προόδου στην τεχνολογία και στον πολιτισμό,με έμφαση στον άνθρωπο.Αρχισε μετά το τέλος του ονομαζόμενου Μεγάλου Πολέμου (Γαλλοπρωσικό) με την εκατόμβη των θυμάτων που όλοι ήθελαν να ξεχάσουν,πιστεύοντας ότι μόνο ειρηνικές ημέρες θα είχαν πλέον μπροστά τους,αλλά έκλεισε πάλι με έναν πόλεμο.Παρ΄ ότι όμως σήμερα με τον όρο «Βelle Εpoque» νοείται μια εποχή διασκέδασης και μόνο,στην πραγματικότητα ήταν εποχή αναβρασμού σε όλα τα επίπεδα.Μπορεί η τέχνη της καθημερινότητας να γίνεται αυτήν την περίοδο ανάλαφρη,αυτάρεσκη και άκρως διακοσμητική (αρ νουβώ),στη ζωγραφική όμως και στη γλυπτική τίθενται ήδη τα θεμέλια της μοντέρνας τέχνης και γεννιέται ο κυβισμός,στην αρχιτεκτονική η χρήση των νέων υλικών ανοίγει νέους δρόμους γραμμικής δημιουργίας,αρχίζει η απελευθέρωση σε όλα τα πεδία της γνώσης,ο κόσμος διευρύνεται με το μικροσκόπιο και το τηλεσκόπιο,η διάδοση της ψυχανάλυσης στρέφει το άτομο προς την ανακάλυψη του εαυτού του και οι γυναίκες ετοιμάζονται να απαλλαγούν από τη δικτατορία του κορσέ και να απαιτήσουν τη χειραφέτησή τους.

ΜΗ ΧΑΣΕΤΕ

Την «Παριζιάνα» του Σαρλ Ζιρόν (1883). O απόλυτα χαρακτηριστικός πίνακας για τη γυναίκα της εποχής. Νέα, υπέρκομψη, με πολυτελή φορέματα και κοσμήματα,έτοιμη να κατακτήσει την πόλη. Είναι η Παριζιάνα όπως την περιγράφει ο Προυστ, κυρίαρχη του κόσμου μέσα στη ματαιοδοξία της.

Τον πίνακα του Ρενουάρ «Μαντάμ Ντε Μπονιέρ» (1889). Οχι μόνο γιατί ένας Ρενουάρ μπορεί πάντα να ταξιδέψει τις αισθήσεις, αλλά και γιατί το συγκεκριμένο πορτρέτο είναι αντιπροσωπευτικό του μεγάλου ιμπρεσιονιστή, ενώ ταυτόχρονα απεικονίζει ένα γνωστό πρόσωπο της εποχής: τη σύζυγο του μυθιστοριογράφου Ντε Μπονιέρ.

Τη «Μεσόγειο» του Αριστίντ Μαγιόλ (1895). Γιατί ο μοντερνισμός είναι εδώ.Στο Παρίσι που κάνει τον απολογισμό του 19ου αιώνα, απολαμβάνοντας τη ραστώνη και την πολυτέλεια της μπελ επόκ,ο χρόνος έχει ήδη γυρίσει για την τέχνη.Στο έργο η Μεσόγειος κολυμπά στο απέραντο γαλάζιο ανοίγοντας νέους δρόμους στην απόδοση του κόσμου.

Τη «Γέφυρα Ποντ Ρουαγιάλ και το Παβιγιόν ντε Φλορ» του Καμίλ Πισαρό (1903). Επειδή χαρακτηρίστηκε ο «πατριάρχης των ιμπρεσιονιστών», αφού ήταν ο γηραιότερος ηλικιακά μεταξύ τους,επιλέγοντας ως θέματά του τοπία του Παρισιού αλλά και της επαρχίας.Το συγκεκριμένο έργο φιλοτεχνήθηκε ακριβώς τη χρονιά που πέθανε. Τα «Νεαρά κορίτσια με γλάρο» του Πιερ Μπονάρ (1917). Γιατί ο «ζωγράφος του εναλλακτικού ιμπρεσιονισμού»,όπως χαρακτηρίστηκε,αφού δέχθηκε πρώτα τα βέλη του Πικάσο για έλλειψη δυναμικότητας, είναι και ο ζωγράφος της ηρεμίας πριν από την έκρηξη, της μελαγχολίας και του ακίνητου χρόνου.

Ο ΑΓΙΟΣ ΣΩΣΤΗΣ ΤΩΝ ΠΑΡΙΣΙΩΝ

Ο Αγιος Σώστης,όπως είναι σήμερα

Κατασκευασμένη από χυτοσίδηρο και επενδυμένη με πλακίδια ήταν η βυζαντινή εκκλησία,η οποία σε σχέδια του γάλλου αρχιτέκτονα Λυσιέν Μάνι στέγασε το ελληνικό περίπτερο.Οταν η έκθεση τελείωσε, η εκκλησία διαλύθηκε και μεταφέρθηκε στην Ελλάδα για να στηθεί εκ νέου εκεί όπου βρίσκεται σήμερα. Είναι ο Αγιος Σώστης στην ομώνυμη περιοχή της Αθήνας,αφού αφιερώθηκε ως τάμα στη σωτηρία του Γεωργίου Α΄ έπειτα από δολοφονική απόπειρα εναντίον του (σε επόμενη απόπειρα,ως γνωστόν,θα σκοτωνόταν).

Μέσω μεγάλης έκθεσης στο Ζάππειο είχαν επιλεγεί το 1899 τα έργα που θα αντιπροσώπευαν την Ελλάδα στην Παγκόσμια Εκθεση του Παρισιού και θα εκθέτονταν στην εκκλησία.Ηταν 78 έργα συνολικά,26 καλλιτεχνών μεταξύ των οποίων υπήρχαν και τέσσερις γυναίκες.

Ανάμεσά τους Ιακωβίδης, Ρίζος, Ράλλης, Νικηφόρος Λύτρας, Γυαλινάς, Μαθιόπουλος, Ροδοκανάκης. Στο γερμανικό περίπτερο εξάλλου βρισκόταν ο Γύζης, αφού κατοικούσε τότε στη Γερμανία.

Εθνική Πινακοθήκη (Βασιλέως Κωνσταντίνου 50).« Ρaris 1900,Αρ Νουβώ και Μοντερνισμός,Θησαυροί από το Ρetit Ρalais».Ενα πανόραμα της Παγκόσμιας Εκθεσης του Παρισιού με 150 έργα. Διάρκεια έκθεσης: 22 Νοεμβρίου 2010 έως 28 Φεβρουαρίου 2011.

Της Μαρίας Θέρμου

Πηγή Το Βήμα

31.10.2010