 |
| Λαϊκή εικόνα : Ο βασιλιάς Γεώργιος απευθύνεται στον λαό της Αθήνας στο μεγάλο συλλαλητήριο υποστήριξης του "Στρατιωτικού Συνδέσμου" στις 14 Σεπτεμβρίου 1909 |
Η στρατιωτική συντριβή και η οικονομική ταπείνωση έφεραν στο τέλος του 19ου αιώνα την Ελλάδα σε κατάσταση πρωτόγνωρης κρίσης. Εκδηλώθηκε δολοφονική απόπειρα εναντίον του Γεωργίου Α΄ τον Φεβρουάριο του 1898, ενώ ελήφθησαν μέτρα κατά της ελευθερίας του Τύπου, ώστε να περιοριστεί η κοινωνική κριτική που στρεφόταν προς πάσα κατεύθυνση.
Στον κοινοβουλευτικό χώρο τα δύο μεγάλα κόμματα -Νεωτερικό και Εθνικό- διέρχονταν κρίση, αλλά πέρασαν 13 χρόνια για να εμφανιστεί στο πολιτικό προσκήνιο ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Στο μεταξύ, μετά το 1899 και ώς το κίνημα στο Γουδί, αναδείχθηκε στο πολιτικό προσκήνιο ο Γεώργιος Θεοτόκης. Ο Θεοτόκης ανέλαβε, όπως είχε κάνει και ο Τρικούπης αυτοπροσώπως, και υπουργός Στρατιωτικών, αναδιοργάνωσε στρατό και στόλο και ίδρυσε Σταφιδική Τράπεζα για να αντιμετωπίσει, με περιορισμένη επιτυχία, το σταφιδικό, που τελικά λύθηκε το 1911 με το ξερίζωμα των σταφιδαμπέλων.
Τον Νοέμβριο του 1901 ξέσπασαν αιματηρά επεισόδια στην Αθήνα μεταξύ φοιτητών και πολιτών από τη μία μεριά που πίστευαν ότι προσβάλλονται τα Ιερά και Οσια και αστυνομικών, που είχαν ενισχυθεί από ναυτικό άγημα, από την άλλη. Τα επεισόδια κορυφώθηκαν στις 8 Νοεμβρίου 1901 και έμειναν στην Ιστορία ως Ευαγγελικά. Η αφορμή των ταραχών με έξι νεκρούς και εξήντα τραυματίες ήταν η μετάφραση των Ευαγγελίων από τον Αλέξανδρο Πάλλη στη δημοτική γλώσσα. Είχε προηγηθεί το 1898 παρόμοιο εγχείρημα της βασίλισσας Ολγας που δεν είχε εγκριθεί από την Ιερά Σύνοδο.
Καθώς το πολιτικό τοπίο μετά τις νέες εκλογές ήταν συγκεχυμένο, οπαδοί της δηλιγιαννικής παράταξης οργάνωσαν τα Σανιδικά, τα οποία έλαβαν την ονομασία τους από τις σανίδες που κράδαιναν οι διαδηλωτές, διασχίζοντας την Αθήνα και έδερναν αντιφρονούντες. Αίτημά τους, που έγινε λόγω της έκρυθμης κατάστασης αποδεκτό από τον τότε βασιλιά, η ανάθεση της πρωθυπουργίας στον Δηλιγιάννη.
Ενώ στην επαρχία είχε καταλυθεί ο νόμος και η τάξη (π.χ. τον Ιούλιο του 1900 ο ταγματάρχης Φικιώρης είχε καταλάβει τη Χωροφυλακή της Σπάρτης), τον Νοέμβριο του 1903 ξέσπασαν τα Ορεστειακά με αφορμή τη μετάφραση της Ορέστειας του Αισχύλου στη δημοτική γλώσσα. Και τα Ορεστειακά σημαδεύτηκαν από αιματηρά επεισόδια, συγκλονίζοντας ξανά την ελληνική κοινωνία.
Μετά τη δολοφονία του Δηλιγιάννη στις 31 Μαΐου 1905, η πολιτική αστάθεια, αλλά και οι εκδηλώσεις ανυπακοής και αμφισβήτησης σταδιακά εκλείπουν. Ιδρύεται η Προνομιούχος Εταιρεία (κοινώς Προνομιούχος ή Ενιαία) με στόχο την προστασία της παραγωγής και την εμπορία της σταφίδας. Νέα κυβέρνηση Θεοτόκη έμεινε στην εξουσία για τριάμισι χρόνια, δίνοντας πάλι έμφαση στην αναδιοργάνωση του στρατού. Αρχικά αντιμετώπισε την αντιπολίτευση από την ομάδα των «Ιαπώνων», ενώ αργότερα τους ενσωμάτωσε και αυτούς στο σύστημα εξουσίας.
Την άνοιξη του 1909 είχαν οργανωθεί διαδηλώσεις από εμπορικούς συλλόγους και καταστηματάρχες για την κρίση της αγοράς που ήταν συνέπεια της αυστηρής αντιπληθωριστικής πολιτικής που ασκούσαν οι κυβερνήσεις λόγω ΔΟΕ. Λύση στην επικρατούσα νομισματική ασφυξία ήρθε να δώσει ο νόμος ΓΧΜΒ΄, που ψηφίστηκε τον Μάρτιο του 1910. Ο ν. ΓΧΜΒ΄ ανέτρεψε ουσιαστικά το καθεστώς του περιορισμού της νομισματικής κυκλοφορίας που είχε επιβάλει ο ΔΟΕ, απελευθερώνοντας αρκετά τις συναλλαγές. Αρνητικό γεγονός που σημάδεψε το τέλος της εποχής ήταν η διαδήλωση των αγροτών στο Κιλελέρ στις 6 Μαρτίου 1910, την οποία διέλυσε ο στρατός, ανοίγοντας πυρ εναντίον των διαδηλωτών.
Στις εκλογές της 8ης Αυγούστου 1910 ο Βενιζέλος κέρδισε συντριπτικά τους αντιπάλους του και αναδείχθηκε πρωθυπουργός.
Την περίοδο 1897-1910 τα ελλείμματα του ελληνικού Δημοσίου μειώθηκαν, ο δημόσιος δανεισμός περιορίστηκε, και η υποτιμημένη δραχμή άρχισε να ανατιμάται, φτάνοντας από το 1,8 το 1898, σε επίπεδο ισοτιμίας με το φράγκο: μία δραχμή = ένα γαλλικό φράγκο το 1909.
Το πρόγραμμα του Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου οδήγησε την ελληνική οικονομία αρχικά σε ύφεση και ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού σε μετανάστευση. Η παραγωγική βάση συρρικνώθηκε. Υπολογίζεται ότι σε έναν πληθυσμό 2,5 εκατ., 180.000 Ελληνες μετανάστευσαν από το 1898 ώς το 1910, και η τάση παρέμεινε αυξητική ώς τις αρχές του 1920, οπότε ο αθροιστικά ο συνολικός αριθμός των μεταναστών ήταν 500.000. Παρά το υψηλό αυτό κόστος που κλήθηκε η ελληνική οικονομία να πληρώσει την περίοδο αυτή, επιτεύχθηκε σταδιακά στα πρώτα χρόνια του 20ού αιώνα, η δημοσιονομική εξυγίανση και η ανάκαμψη του εθνικού νομίσματος προς το ξένο συνάλλαγμα. Οι μετανάστες με το συνάλλαγμα που έστελναν στην Ελλάδα βοήθησαν την οικονομική ανόρθωση. Ο ΔΟΕ μάλιστα επέτρεψε νέο δάνειο το 1902, ώστε να ολοκληρωθεί το σιδηροδρομικό δίκτυο. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι κάτοχοι ομολογιών, Ελληνες και ξένοι, ωφελήθηκαν κάτω από αυτό το καθεστώς. Η ελληνική ναυτιλία ανάκαμψε συμβάλλοντας και αυτή με συνάλλαγμα στην ανόρθωση της δραχμής και των δημόσιων οικονομικών. Ετσι το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν πέφτει μεταξύ 1890 και 1897, αυξάνεται λίγο ώς το 1905 και αυξάνεται έντονα μετά τον χρόνο αυτό πιστοποιώντας τη ραγδαία άνοδο της ελληνικής οικονομίας. Η εξωστρεφής ελληνική οικονομία της εποχής επωφελείται από το τέλος της «Μεγάλης Υφεσης» της Ευρώπης μετά το 1896 και ελληνικά και ξένα κεφάλαια επενδύονται σε κλίμα ευταξίας των δημόσιων οικονομικών και νομισματικής ανόρθωσης. Από την άλλη μεριά η αντιπληθωριστική πολιτική που ασκήθηκε μετά το 1898, εκτός από το μεταναστευτικό ρεύμα που προκάλεσε, ξεσήκωσε και μία ομάδα του μικρού εμπορικού κεφαλαίου, που ασφυκτιούσε κάτω από τη νομισματική στενότητα και τους τοκογλυφικούς τόκους της ελεύθερης αγοράς, ιδίως τις περιόδους της συγκέντρωσης της αγροτικής παραγωγής, αναζητώντας περισσότερα και φθηνότερα κεφάλαια, τα οποία θα ενίσχυαν την οικονομική δραστηριότητα. Χαρακτηριστική περίπτωση η επιθεώρηση «Οικονομική Ελλάς» του Ι. Κατσελίδη που προπαγάνδισε έντονα τα συμφέροντα του ανερχόμενου από τα χθεσινά ερείπια επιχειρηματικού κεφαλαίου. Αλλα οικονομικά περιοδικά της εποχής ήταν «Ο Μέτοχος» (1907-11) και παλαιότερα ο «Οικονομολόγος της Ελλάδος και της Ανατολής» (1892-96). Η «Ακρόπολις» του Βλάση Γαβριηλίδη βρέθηκε στο πλάι της αναγεννημένης ελληνικής επιχειρηματικότητας στη δεκαετία του 1910, όπως μαρτυρεί και η σειρά εκδόσεων «Η εργαζόμενη Ελλάς».
Σε άλλο μέτωπο, το 1894, γιορτάστηκε για πρώτη φορά η Εργατική Πρωτομαγιά, ενώ σε όλη τη δεκαετία του 1890 δραστηριοποιούνται αναρχικές ομάδες σε όλη την Ελλάδα και εκδίδονται, μεταξύ άλλων, η «Ερευνα, το «Επί τα Πρόσω» και ο «Σοσιαλιστής». Το 1907 εκδίδει ο Γ. Σκληρός «Το Κοινωνικό μας Ζήτημα» και το 1908 συνίσταται «Η Κοινωνιολογική Εταιρεία». Η πάλη των ιδεών στην Ελλάδα μετά το 1910 θα είναι εξαιρετικά ισχυρή και γόνιμη.
Συνολικά, και μέσα σε 13 χρόνια, οι μακροοικονομικοί δείκτες της ελληνικής οικονομίας δείχνουν μια χώρα σε άνοδο με τακτοποιημένα τα δημόσια οικονομικά, μια χώρα με ανατιμημένο νόμισμα και ισχυρή αρκετά, ώστε να εμπλακεί σε νικηφόρους πολέμους που θα την επεκτείνουν γεωγραφικά. Δυστυχώς όμως οι κόποι και οι θυσίες της περιόδου 1897-1910 θα πέσουν πάλι θύμα της πολιτικής πόλωσης, θα θυσιαστούν μετά το 1920 και η χώρα θα ξαναβρεθεί σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης, παρόμοια αυτής του 1897 ξανά το 1922.
Η πολιτική ελίτ της χώρας οδήγησε μεταξύ 1879-1893 την Ελλάδα μέσω ενός ξέφρενου δανεισμού σε φούσκα και πτώχευση. Στη συνέχεια ακολουθήθηκε παρελκυστική πολιτική απέναντι στους ξένους δανειστές και πέρα από κάθε λογική επιχειρήθηκε πόλεμος χωρίς συμμάχους, με συνέπεια τον ΔΟΕ το 1898. Πολλοί Ελληνες επωφελήθηκαν από την ασκηθείσα ώς το 1893 πολιτική, δεν πλήρωσαν όμως οι ίδιοι τις συνέπειές της. Το πολιτικό σύστημα, ο ρόλος του θρόνου και η διαχείριση της οικονομικής πολιτικής δεν απετέλεσαν θέματα αιχμής για τους σύγχρονους, τότε, πολίτες. Η κριτική επικεντρώθηκε σε πρόσωπα και όχι στους θεσμούς και τη λειτουργία τους. Αναζητήθηκε εκτόνωση και όχι συνειδητή συλλογική δράση. Αρκετοί από τους δυσαρεστημένους πολίτες της εποχής στράφηκαν στον ανορθολογισμό, άλλοι παρέμειναν προσανατολισμένοι στην επίλυση του ανατολικού ζητήματος και άλλοι μετανάστευσαν, ώστε να επιβιώσουν. Η εμπειρία του ΔΟΕ απωθήθηκε στο συλλογικό ασυνείδητο και λίγες μελέτες γράφηκαν γι' αυτήν. Ακόμα και στο απόγειο της ισχύος του, ώς το 1910, ο ΔΟΕ και ο ρόλος του παρέμειναν στο απυρόβλητο της κοινωνικής κριτικής.
Σήμερα σε εντελώς άλλο περιβάλλον ένα παρόμοιο με τότε ζήτημα μπαίνει επιτακτικά. Φταίει η ελληνική πολιτική για τα αδιέξοδα της ελληνικής πολιτείας ή μήπως σκοτεινές ξένες δυνάμεις που απεργάζονται τα χειρότερα για τους Ελληνες; Πρέπει να αναζητήσουμε υπευθύνους ανάμεσά μας και να αναπτύξουμε στρατηγικές απεμπλοκής μας από την κρίση ή να προσωποποιήσουμε τους υπεύθυνους της κατάστασης της οικονομίας εκτός συνόρων, συγκαλύπτοντας έτσι, μεταξύ άλλων, την αδικία και τους παραλογισμούς του ελληνικού φορολογικού συστήματος, και όχι μόνο; Τι πρέπει και τι δεν πρέπει τελικά να προσφέρει το ελληνικό Δημόσιο στους πολίτες του; Ερωτήματα που, κατά τη γνώμη μας, πρέπει να απαντηθούν πριν από την ανάληψη συλλογικής δράσης, ώστε να μην εκτονώνεται αδιέξοδα η αγανάκτηση, με τελική συνέπεια την επίλυση των εκκρεμών ζητημάτων χωρίς τη συμμετοχή των άμεσα ενδιαφερομένων.
Του Μιχ. Ψαλιδόπουλου
* Ο κ. Μιχάλης Ψαλιδόπουλος είναι καθηγητής της Ιστορίας Οικονομικών Θεωριών στο Τμήμα Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών και κάτοχος της έδρας Κωνσταντίνος Καραμανλής στη Σχολή Φλέτσερ του Πανεπιστημίου Ταφτς.
Πηγή Καθημερινή
3.7.2011
Πληθυσμός της Ελλάδας ανά έτος
1893 2.324.887
1894 2.360.610
1895 2.396.943
1896 2.433.806
1897 2.451.185
1898 2.468.688
1899 2.486.316
1900 2.504.070
1901 2.521.931
1902 2.539.960
1903 2.558.097
1904 2.576.364
1905 2.594.761
1906 2.613.290
1907 2.631.952
1908 2.649.218
1909 2.656.597
1910 2.684.090
* Από το 1893 έως το 1900 έφευγνα μόνο για την Αμερική
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου