Το παλιό Αρχαιολογικό Μουσείο Ακρόπολης

Του Μιχάλη Τιβέριου *

Πριν από μία εβδομάδα έγιναν με κάθε επισημότητα τα εγκαίνια του επιβλητικού νέου Μουσείου της Ακρόπολης, γεγονός που απέσπασε το παγκόσμιο ενδιαφέρον και ιδιαίτερα της Εσπερίας. Ο σύγχρονος κόσμος εξακολουθεί να αναγνωρίζει τις οφειλές του προς την Κλασική Ελλάδα. Σήμερα ωστόσο δεν θα ασχοληθώ με το νέο αλλά με το

παλιό Μουσείο της Ακρόπολης.

Αλλωστε το ιστορικό των δυο παρουσιάζει αξιοσημείωτες αντιστοιχίες.

Αμέσως μετά την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού επιτακτική ήταν η ανάγκη να κτισθεί το Αρχαιολογικό Μουσείο Ακρόπολης. Θα περάσουν όμως γύρω στα σαράντα χρόνια για να παρθεί η σχετική απόφαση και να υλοποιηθεί (ανάλογη καθυστέρηση παρατηρήθηκε και για το στήσιμο του νέου μουσείου). Οι εργασίες οικοδόμησης του παλιού μουσείου άρχισαν ουσιαστικά το 1865 και ολοκληρώθηκαν το 1874. Οπως για το νέο μουσείο έτσι και για το παλιό προέκυψαν μεγάλες διχογνωμίες ως προς τη θέση που αυτό θα κτιζόταν. Κάποιοι επέμεναν ότι θα έπρεπε να κτισθεί πάνω στον ιερό βράχο, αφού θεωρούσαν... ιεροσυλία τυχόν απομάκρυνση από τον... άγιο χώρο ευρημάτων της Ακρόπολης. Ακούστηκαν όμως και φωνές που υποστήριζαν ότι ιεροσυλία θα ήταν η εμφάνιση πάνω στην Ακρόπολη ενός σύγχρονου κτίσματος και γι΄ αυτό επέμεναν το μουσείο να κτισθεί εκτός αυτής. Τελικά επικράτησε η πρώτη άποψη και έτσι άρχισε να ορθώνεται το μουσείο στα ΝΑ του Παρθενώνα και σε γειτνίαση με αυτόν. Οπως όμως συνέβη και με το νέο μουσείο, με τις πρώτες κιόλας κασμαδιές άρχισαν να έρχονται στο φως σημαντικές αρχαιότητες. Οι εργασίες διακόπηκαν και ρίχτηκε η ιδέα το μουσείο να κτιστεί σε άλλο σημείο του βράχου και συγκεκριμένα στα ΒΔ του Παρθενώνα. Αλλά και η νέα θέση, όπως βεβαίωσαν προκαταρκτικές εργασίες, ήταν γεμάτη από αρχαιολογικά λείψανα.

Και ενώ ήταν ευκαιρία να επικρατήσει η κοινή λογική και να αναζητηθεί άλλος τόπος για το μουσείο εκτός Ακρόπολης, αποφασίστηκε η συνέχιση των εργασιών στην αρχική περίπου θέση και με ορισμένες μόνον τροποποιήσεις του σχεδίου. (Υπενθυμίζω ότι αλλαγές έχουν γίνει και στα σχέδια του νέου μουσείου εξαιτίας των αρχαιοτήτων που βρέθηκαν κατά τις εργασίες οικοδόμησής του). Κάποια αρχαία οικοδομικά λείψανα που ήλθαν στο φως κατά τη θεμελίωση του παλιού μουσείου αναπόφευκτα καταστράφηκαν.

Πάντως, το κτίσμα που ανεγέρθηκε, έργο του Παναγή Κάλκου, ήταν απλό και δεν ανταγωνιζόταν τις δημιουργίες του Ικτίνου και του Μνησικλή, ούτε και... συνομιλούσε μαζί τους. Ανάμεσα στα πρώτα εκθέματα του παλιού μουσείου υπήρχαν και γύψινα εκμαγεία από τα ξενιτεμένα γλυπτά του Παρθενώνα, τα οποία, σημειωτέον, εκτίθενται και στο νέο. Η παρουσία τους, εκτός των άλλων, υπενθυμίζει ασφαλώς τόσο την κακοποίηση του μνημείου όσο και το πάγιο αίτημα της επιστροφής των ελγίνειων μαρμάρων.

Το 1885-1890 γίνονται οι μεγάλες ανασκαφές της Ακρόπολης οι οποίες, με το πλήθος των ευρημάτων τους, καθιστούν το νεόκτιστο μουσείο εντελώς ανεπαρκές. Αποφασίζεται τότε επέκτασή του, με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Με σχέδια του G. Κawerau κτίζεται (1887-1888), αμέσως ανατολικά και σε επαφή με το ήδη υπάρχον, ένα νέο, μικρότερο κτίσμα με αποτέλεσμα να έχουμε νέες καταστροφές αρχαιοτήτων που, όπως εκ των υστέρων αποδείχτηκε, ανήκαν στο ιερό του Πανδίονος. Επίσης ανασκαφές κάτω από τα δάπεδα του πρώτου κτίσματος φέρνουν στο φως και τμήματα του μυκηναϊκού τείχους της Ακρόπολης. Τα λείψανα αυτά κρίθηκαν διατηρητέα στα υπόγεια του μουσείου, όπως δηλαδή συνέβηκε και με τις αρχαιότητες που βρέθηκαν κατά το κτίσιμο του νέου μουσείου. Η επέκταση βέβαια του μουσείου ελάχιστα μετρίασε το πρόβλημα του χώρου που πιεστικά ανέκυψε με την πληθώρα των ευρημάτων των ανασκαφών των ετών 1885-1890.

Ετσι, πολύ γρήγορα, το 1914, αποφασίζεται μια ακόμη (!) επέκταση του μουσείου, που υλοποιείται όμως μετά τη λήξη του Β Δ Παγκόσμιου Πολέμου! Πιο συγκεκριμένα το 1953 άρχισαν να κατεδαφίζουν το μικρό κτίσμα και ένα τμήμα από το μεγάλο και, με σχέδια του Πάτροκλου Καραντινού, να χτίζουν νέες αίθουσες και να μεταρρυθμίζουν τις παλιές. Στο νέο κτίσμα τα λείψανα του μυκηναϊκού τείχους και του ιερού του Πανδίονος διατηρήθηκαν εν υπογείω, περιορίζοντας ωστόσο τους, τόσο απαραίτητους για κάθε μουσείο, αποθηκευτικούς χώρους. Οι πρώτες αίθουσες του νέου μουσείου άνοιξαν για το κοινό το 1956, ενώ οι εργασίες της επανέκθεσης ολοκληρώθηκαν το 1964. Δεν περνούν όμως ούτε δώδεκα χρόνια (!) και οι αρμόδιοι διαπιστώνουν και πάλι ότι το όλο κτίσμα είναι ανεπαρκές, ενώ τυχόν νέα επέκτασή του είναι πλέον αδύνατη. Ετσι, και ενώ είχε «φυτευθεί» ένα σύγχρονο κτίσμα πάνω στον ιερό βράχο και είχαν γίνει καταστροφές αρχαίων λειψάνων, οι αρμόδιοι αρχίζουν να συζητούν για ένα νέο μουσείο, τη φορά όμως αυτή έξω από την Ακρόπολη.

Πανηγυρικά λοιπόν δικαιώθηκαν όσοι, εκατό και πλέον χρόνια νωρίτερα, με περίσσια γνώση, προνοητικότητα και χωρίς συναισθηματική φόρτιση, είχαν οραματιστεί το Μουσείο της Ακρόπολης εκτός του ιερού βράχου. Οι άνθρωποι αυτοί δεν ζουν βέβαια σήμερα για να εισπράξουν τη δικαίωσή τους, όπως δεν ζουν και οι «αντιγνωμούντες» για να λογοδοτήσουν για τις λαθεμένες εισηγήσεις τους. Η δικαίωση των πρώτων και η καταδίκη των δεύτερων είναι πλέον αρμοδιότητα... του θείου και της ιστορίας.

Ο κ. Μιχάλης Α. Τιβέριος είναι καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.

ΠΗΓΗ ΤΟ ΒΗΜΑ

28.6.09