Στο σημείο μηδέν το σπίτι του Παύλου Μελά

Ο Παύλος Μελάς πάνω στο άλογο με τον γιο του Μίκη στο σπίτι της Κηφισιάς.

Βροχή. Ο ουρανός βαρύς και η υγρασία διαπερνά τα ξυλόγλυπτα διακοσμητικά στοιχεία του σπιτιού, που κρέμονται στην πρόσοψη σαν μια πολυκαιρισμένη δαντέλα. Δεν είναι η μόνη παραφωνία. Η κεντρική αψίδα της εισόδου λείπει, το ίδιο και τα μάρμαρα της σκάλας, οι τοίχοι είναι ξεφτισμένοι και όταν ανοίξει το λουκέτο με την αλυσίδα που σφαλίζει την πόρτα όλη η εγκατάλειψη και η ερημιά μετακομίζουν στο εσωτερικό.

Γυμνοί τοίχοι, στη θέση του μαρμάρινου τζακιού μια μαύρη τρύπα - κάποιοι το αφαίρεσαν ολόκληρο -, ξηλωμένα και τα πατώματα, γιατί έψαχναν για κρυμμένους θησαυρούς, γκρίζες οροφές, τα κουφώματα κατεστραμμένα, ακόμη και η καγκελόπορτα του κήπου λείπει. Ενα άδειο κουφάρι που κάποτε στέγαζε οικογένειες, όνειρα,Ιστορία. Το σπίτι του Παύλου Μελά.

Το σπίτι του Παύλου Μελά στην Κηφισιά όπως είναι σήμερα, μετά τις πρώτες επεμβάσεις που έγιναν ώστε να αποτραπεί η ετοιμορροπία του

«Σκέφτομαι πώς έχουν χαθεί οι άνθρωποι, γενιές και γενιές, για να μείνουν τελικά μόνο τα άψυχα: έπιπλα, σπίτια» μου έχει πει λίγο νωρίτερα η κυρία Ναταλία Ιωαννίδη το γένος Μελά. Εγγονή του Παύλου Μελά, κόρη της Ζωής, ενός από τα δύο αγαπημένα παιδιά του, ζει σήμερα δίπλα από το σπίτι του στην Κηφισιά, το οποίο άλλωστε της ανήκει. Από το παράθυρο της τραπεζαρίας της βλέπει κατευθείαν στον κήπο του. Αλλά δεν θέλει να με ακολουθήσει μέσα σε αυτό. «Αρρωσταίνω κάθε φορά που πρέπει να μπω» λέει και στέκεται στην είσοδο.

Ακραία λεηλατημένο, παρ' ότι έχει χαρακτηριστεί από το υπουργείο Πολιτισμού διατηρητέο μνημείο (Αύγουστος 2009), αυτό το οίκημα βρίσκεται σήμερα στο σημείο μηδέν. Αν δεν γίνουν σύντομα επεμβάσεις για τη διάσωσή του αλλά και αν δεν βρεθεί τρόπος για την αξιοποίησή του, στο πνεύμα πάντα της ιστορίας του, κάποια στιγμή θα υποκύψει στον χρόνο και στην ανθρώπινη μανία. Γιατί η χωρίς τέλος λεηλασία του, αρχής γενομένης από τους Γερμανούς στην Κατοχή και ακολούθως από τους Αγγλους, συνεχίστηκε στη σύγχρονη εποχή από κοινούς κλέφτες, ενώ - φαινόμενο των τελευταίων ετών - υπήρξαν καταλήψεις από διάφορες πολιτικές ομάδες σε μια προσπάθεια καπήλευσης της σύνδεσης του οικήματος με τον Παύλο Μελά.

Το περιβόλι

«Εκάναμε αυτές τις φωτογραφίες στο περιβόλι μας της Κηφισιάς, μας τις έκανε ένας πλανόδιος...» σημειώνει στην πίσω πλευρά μιας φωτογραφίας η σύζυγος του Παύλου Μελά, Ναταλία, τον Νοέμβριο του 1924. Το «περιβόλι», πολύ κοντά στον σταθμό του τρένου, περί τα τεσσεράμισι στρέμματα τότε, με πεύκα και θάμνους, κυρίως σχίνους και μυρτιές, ήταν τόπος προσωρινής αλλά κατά διαστήματα και μόνιμης κατοικίας μελών της οικογένειας. Αλλωστε «το σπίτι δεν υπήρξε ποτέ για μας ιστορικό οίκημα. Κανείς δεν μας το παρουσίαζε έτσι» λέει η κυρία Ιωαννίδη. Πέτρινο, με τοίχο πάχους μισού μέτρου, υπερυψωμένο για καλύτερη μόνωση - «το καλοκαίρι νόμιζες ότι είχε κλιματισμό, τόσο δροσερό ήταν» προσθέτει η ίδια -, χτίστηκε το 1894 σε σχέδια του Μελά, αρχικώς ως εξοχική κατοικία.

Αρχιτεκτονικά ήταν εμπνευσμένο από κεντροευρωπαϊκά παραδείγματα, όπως και άλλα σπίτια εκείνης της εποχής στην Κηφισιά, ενώ πρόσφατα αποκαλύφθηκε ότι όλα τα δωμάτια είχαν οροφογραφίες.

Πάνω στο τραπέζι τα άλμπουμ με παλιές φωτογραφίες αποκαλύπτουν σελίδα προς σελίδα την ιστορία του σπιτιού αλλά και στιγμές της καθημερινής ζωής της οικογένειας. Ο Παύλος και η Ναταλία Μελά πρωτοστατούν.  

Το ζευγάρι Παύλος και Ναταλία Μελά, μια σχέση έρωτα που διακόπηκε απότομα από τον θάνατό του.

«Ηταν πολύ ερωτευμένοι όταν παντρεύτηκαν. Μας είχε διηγηθεί η γιαγιά μου ότι, ενώ ήταν στο τρένο της Κηφισιάς πηγαίνοντας προς Αθήνα, συνοδευόμενη πάντα, είδε ξαφνικά έναν ιππέα μέσα στην ερημιά ο οποίος κάλπαζε παράλληλα με το τρένο, δίπλα στο βαγόνι της. Και αμέσως κατάλαβε ποιος ήταν, παρ' όλο που εκείνη την εποχή δεν υπήρχαν ευκαιρίες για να μιλήσουν. Μετά πήγε ο πατέρας του, ο Μιχαήλ Μελάς, στον Στέφανο Δραγούμη και ζήτησε την κόρη του» λέει η κυρία Ιωαννίδη.

Ποια τη συγκινεί περισσότερο; «Ολες, γιατί έχουν την αξία της εποχής τους. Οι γονείς μου παντρεύτηκαν εδώ. Η μητέρα μου, που δεν ήταν διόλου κοκέτα, αισθανόταν δυστυχής με το νυφικό και επιπλέον έφθασε και ο παπάς μεθυσμένος... Αλλά με συγκινούν και φωτογραφίες στις οποίες αναγνωρίζω αντικείμενα και οικογενειακά κειμήλια που έχω ακόμη στο δικό μου σπίτι. Οπως η καρέκλα που κάθεται ο Παύλος Μελάς σε μια πολύ γνωστή φωτογραφία του. Είναι μία από αυτές που έχουμε εδώ τώρα».

Η κληρονομιά

Το αρχειακό υλικό, ωστόσο, που σχετίζεται με τη δράση του Παύλου Μελά έχει κατατεθεί από χρόνια στο Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα στη Θεσσαλονίκη και στο Μουσείο Μπενάκη από την ίδια τη Ναταλία Μελά και ακολούθως από την κόρη της Ζωή Ιωαννίδη, τις εγγονές της Ναταλία Ιωαννίδη και τη γλύπτρια Ναταλία Μελά, κόρη του γιου του.

Οσο για το σπίτι, για την κυρία Ιωαννίδη η σωτηρία του προηγείται όλων. Αποτελεί άλλωστε τη μεγάλη αγωνία της. «Τα πιο φιλόδοξα όνειρά μου είναι να το αναλάβει ένας οργανισμός - δεν ξέρω καν ποιος θα μπορούσε να είναι αυτός - προκειμένου να στεγάσει κάποια αρχεία, για παράδειγμα. Γιατί μουσείο δεν μπορεί να γίνει, αφού δεν υπάρχει συλλογή. Θα μπορούσε όμως και να κατοικηθεί, γιατί όχι; Με προϋπόθεση ασφαλώς τον σεβασμό στο ίδιο το σπίτι και την ιστορία του».

Πώς νιώθει με μια τόσο βαριά κληρονομιά πίσω της; «Είναι μεγάλη ευθύνη για μένα να πρέπει να διαφυλάξω αυτά που έφθασαν στα χέρια μου. Αλλά θα πρέπει να πω ότι αισθάνομαι και λίγο τυμβωρύχος όταν διαβάζω αλληλογραφία που δεν μου ανήκει και που δεν θα ήθελαν, ενδεχομένως, να τη διαβάσει κανείς. Η γιαγιά μου η Ναταλία είχε καταστρέψει και είχε κάψει γράμματα που δεν ήθελε να γίνουν γνωστά».

Οσο και αν φαίνεται παράξενο, μάλιστα, η Ναταλία Μελά ελάχιστα μιλούσε στα εγγόνια της για τη δράση του άνδρα της. «Η γιαγιά μου είχε ζήσει όλη την κακή πλευρά των πολιτικών και δεν ήθελε καθόλου να γίνεται καπηλεία του ονόματος του Μελά. Είχε πολύ οξύ πνεύμα, έβλεπε τι κρύβεται πίσω από τα μεγάλα και παχιά λόγια και δεν ήθελε οι επόμενες γενιές που τα απλοποιούν όλα να ερμηνεύουν την ιστορία με όρους τωρινούς. Γι' αυτό υπάρχει η παρεξήγηση ότι ήταν εθνικιστική κίνηση ο Μακεδονικός Αγώνας».

Πώς θα τον χαρακτήριζε η ίδια; «Εγώ δεν είμαι ιστορικός, αλλά αν μη τι άλλο είμαι υποψιασμένη. Εκείνη την εποχή ήταν ο μόνος τρόπος για να δράσουν. Εχουν κατηγορηθεί ότι ήταν τέκτονες και ήταν πράγματι. "Το Βήμα" προ ετών είχε δημοσιεύσει ένα ανάγνωσμα για τους έλληνες τέκτονες και ο Παύλος Μελάς ήταν ανάμεσά τους. Εκείνος όμως έπαιρνε από εκεί συστήματα μυστικότητας που τον βοήθησαν να οργανώσει το δίκτυό του και να δράσει. Βέβαια πρέπει να πω ότι ήταν αρκετά απλοϊκά τα πράγματα. Πού οι σημερινές... κατασκοπείες. Εχω γράμματα για τον Μακεδονικό Αγώνα γραμμένα σε κώδικα, που ακόμη και εγώ κατάφερα να τα διαβάσω».

Κυπαρισσί και ώχρα
Ξυλόγλυπτα, κουφώματα, πατώματα, το τζάκι που χάθηκε, εσωτερικά και εξωτερικά επιχρίσματα – ώχρα για τους τοίχους, χοντροκόκκινο για τη βεράντα, κυπαρισσί για τα παράθυρα –, όλα αυτά περιλαμβάνονται στην εγκεκριμένη προσφάτως από το υπουργείο Πολιτισμού (Νοέμβριος του 2011) μελέτη αποκατάστασης του οικήματος, που συντάχθηκε από τον κ. Νικόλαο Χαρκιολάκη, επίτιμο διευθυντή Αναστήλωσης Νεώτερων και Σύγχρονων Μνημείων. Η ίδια υπηρεσία άλλωστε είχε προχωρήσει το 2009 στη στερέωση του κτιρίου προκειμένου να αντιμετωπισθούν επείγοντα προβλήματα. Και αν ο προϋπολογισμός του νέου έργου, ύψους 150.000 ευρώ, είναι απαγορευτικός με τις υπάρχουσες συνθήκες για το υπουργείο, η οικία Μελά είναι μία από τις περιπτώσεις όπου η ιδιωτική πρωτοβουλία μπορεί να δώσει λύση. Αλλωστε η οικογένεια Μελά είχε μεγάλη παράδοση και στην Κηφισιά, αφού ο Μιχαήλ Μελάς είχε συντελέσει στην ανάπτυξη του προαστίου τον 19ο αιώνα – έχτισε μάλιστα το πρώτο ξενοδοχείο της Κηφισιάς, στην πλατεία της σήμερα, δίπλα στην «Πιάτσα Μελά». 

Πηγή Το Βήμα

29.1.2012