Ενα μουσείο αποκαλύπτει τα μυστικά του

Μουσείο Wallraf-Richartz - Γερμανία

Επετειακή έκθεση του Wallraf - Richartz της Κολωνίας γύρω από τα μυστικά της συλλογής, έρευνας, συντήρησης και παρουσίασης

Ανταπόκριση από την Κολωνία της Μαριας Ρηγουτσου

«Eίναι λίγο άβολο να εκθέτεις τον εαυτό σου» ομολογούσε ο Αντρέας Μπλιμ κατά τη διάρκεια των εγκαινίων της έκθεσης «Τόπος του εγκλήματος μουσείο». Το παλαιότερο μουσείο της Κολωνίας, το Wallraf - Richartz, συμπληρώνει φέτος 150 χρόνια ζωής και τα γιορτάζει μέχρι το τέλος Σεπτεμβρίου με μια αλλιώτικη έκθεση. Το μουσείο, με τη σημαντικότερη συλλογή μεσαιωνικής τέχνης στον κόσμο, αποφάσισε να παρουσιάσει τον εαυτό του. Ο ευρηματικός διευθυντής του, Αντρέας Μπλιμ, ο οποίος κατά καιρούς έχει επιστρατεύσει τον ζωολογικό κήπο της Κολωνίας αλλά και μεγάλους μόδιστρους, μας επιτρέπει με την επετειακή έκθεσή του μια ματιά στα άδυτα του βασιλείου του.

Πώς λειτουργεί ένα μουσείο; Ποια είναι τα καθήκοντά του; Πώς στήνεται μια έκθεση; Πώς φωτίζεται μια έκθεση; Τι θερμοκρασία πρέπει να υπάρχει στον χώρο; Ποια έργα επιλέγονται; Είναι γνήσια; Αυτά είναι ορισμένα από τα ερωτήματα που τίθενται σε μια έκθεση, η οποία είναι χωρισμένη σε πέντε ενότητες: συλλογή, έρευνα, συντήρηση, έκθεση και παρουσίαση.

Η συλλογή των έργων τέχνης είναι η αρχή και ίσως το πιο δύσκολο κομμάτι, ιδιαίτερα σε καιρούς οικονομικά χαλεπούς. Το επιβλητικό μουσείο, στην καρδιά της παλιάς πόλης της Κολωνίας, τα καταφέρνει κυρίως χάρη στους γενναιόδωρους φίλους του. Για παράδειγμα φέτος απέκτησε έναν ωραιότατο πίνακα του Μονέ, ο οποίος χρόνια ολόκληρα ήταν καταχωνιασμένος μέσα σε ένα χαρτοκιβώτιο και βρισκόταν στο θησαυροφυλάκιο μιας εύπορης κυρίας, από φόβο μήπως της τον κλέψουν. Η αρχική συλλογή των έργων τέχνης οφείλεται πάντως στον Ferdinand Franz Wallraf (1748-1824) ο οποίος δώρισε τα έργα στον δήμο, ενώ αργότερα ο πλούσιος έμπορος Johann Heinrich Richartz (1796 -1861), έδωσε το πρώτο μεγάλο ποσό ώστε να κατασκευαστεί το μουσείο και η συλλογή να αποκτήσει μια μόνιμη στέγη. Οι θεματικές ενότητες παρουσιάζονται σε ξεχωριστά τμήματα τα οποία είναι βαμμένα σε εντονότατα χρώματα όπως μοβ, πορτοκαλί, λιλά. Στο τμήμα που αφορά την έρευνα ο θεατής έχει την ευκαιρία να δει μια εντυπωσιακή ανακάλυψη με τη βοήθεια των υπέρυθρων ακτίνων. Σε ένα έργο του Gustave Gourbet, μια κυρία φαίνεται να απολαμβάνει σ’ ένα μπαλκόνι τον καφέ της με θέα ένα δάσος. Η έρευνα απέδειξε πως ο ζωγράφος αρχικά είχε σχεδιάσει και έναν κύριο, ο οποίος έπινε μαζί με την κυρία καφέ. Τι μεσολάβησε και ο Gourbet εξαφάνισε αργότερα τον κύριο και τον έκανε μέρος του δάσους, δεν έμαθε ποτέ κανείς. Ούτε βέβαια μπορούσε τότε ο καλλιτέχνης να φανταστεί πως σχεδόν 153 χρόνια αργότερα θα αποκαλύπτονταν στο κοινό, με τη βοήθεια της τεχνολογίας, οι αρχικές προθέσεις του. Εξίσου εντυπωσιακή είναι η ανακάλυψη πως το έργο του Simone Matinis «Η Παναγία με το παιδί» (1317) κάθε άλλο παρά αυθεντικό είναι. Η κορνίζα είναι πράγματι πολύ παλιά, εντούτοις το έργο δεν είναι παρά ένα φιλοτέχνημα του 20ού αιώνα.

Στις αρμοδιότητες του μουσείου είναι επίσης να ερευνά για τη γνησιότητα των έργων που αγοράζει και παρουσιάζει. Μια διαδικασία χρονοβόρα, η οποία συνοδεύεται από σωρεία πιστοποιητικών για την προέλευσή τους. Ποιος και πότε το ζωγράφισε, ποιος, πού και πότε το αγόρασε είναι τα ερωτήματα τα οποία θα πρέπει να απαντώνται με σαφήνεια.

Η πιστοποίηση των έργων τέχνης συνοδεύεται με τη φωτογράφισή τους, ενώ αναφέρονται η τεχνική που χρησιμοποιήθηκε από τον καλλιτέχνη, η τιμή, το μέγεθος. Το μουσείο θα πρέπει να εξασφαλίσει ότι τα έργα του είναι γνήσια διότι διαφορετικά η φήμη του κινδυνεύει. Παρενθετικά να αναφέρουμε ότι στις αρχές Σεπτεμβρίου ξεκινάει στην Κολωνία η μεγαλύτερη δίκη για εμπορία πλαστών έργων τέχνης στην ιστορία της μεταπολεμικής Γερμανίας. Κατηγορούνται οι εγγονοί δύο οικογενειών συλλεκτών και έχουν κληθεί να καταθέσουν 168 μάρτυρες.

Να επιστρέψουμε, όμως, στην ωραία και διδακτική έκθεση του μουσείου Wallraf - Richartz.

Δεν αρκεί το μουσείο να αγοράζει τα έργα τέχνης, αλλά θα πρέπει και να τα συντηρεί. Δεν υπήρχαν όμως πάντα οι κατάλληλοι άνθρωποι και τα κατάλληλα υλικά για να συντηρηθούν τα έργα τέχνης. Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο πολλά από τα έργα του μουσείου, εξαιτίας των συχνών μεταφορών για να προστατευθούν, υπέστησαν σημαντικές φθορές.

Στην ευρύτερη περιοχή της Κολωνίας δεν ήταν εύκολο να βρεθούν πάντα οι κατάλληλοι άνθρωποι και έτσι συχνά αναγκάζονταν να στείλουν τα έργα για συντήρηση σε άλλες γερμανικές πόλεις και πολύ συχνά στο Βέλγιο. Μέχρι που το μουσείο Wallraf - Richartz αποφάσισε να ιδρύσει το δικό του εργαστήριο συντήρησης. Μια από τις πιο εντυπωσιακές ανακαλύψεις του τμήματος ήταν ότι στον περίφημο πίνακα «Η γριά και ο νεαρός» του Ισπανού ζωγράφου Bartolom� Est�ban Murillo, το φόντο που φαινόταν καφέ ήταν αρχικά μπλε. Αυτό το χρώμα είχε επιλέξει ο ζωγράφος. Μέσα όμως από διάφορα ακατάλληλα προϊόντα συντήρησης το χρώμα αλλοιώθηκε.

Δημιουργώντας μια ονειρική ατμόσφαιρα

Εφόσον ένα έργο τέχνης έχει περάσει με επιτυχία όλα τα προηγούμενα στάδια δεν απομένει στο μουσείο παρά να το εκθέσει. Δεν είναι όμως τόσο απλά τα πράγματα. Για παράδειγμα χρειάζεται ο κατάλληλος φωτισμός. Σύμφωνα με τους ειδικούς ο καλύτερος φωτισμός είναι ο φυσικός. Αυτό δεν είναι όμως πάντα εύκολο, αφού και τον χειμώνα νυχτώνει νωρίς ή τα έργα εκτίθενται σε υπόγειες αίθουσες όπου δεν υπάρχουν παράθυρα. Τα κατάλληλα φώτα, στην κατάλληλη θέση μπορούν να αναδείξουν τους πίνακες ή να τους κάνουν να φαίνονται άτονοι. Τέλος, στην παρουσίαση μιας έκθεσης σημαντικό ρόλο δεν παίζει μόνο η γνώση αλλά και η φαντασία. Για παράδειγμα το μουσείο Wallraf – Richartz επέλεξε κάποτε να παρουσιάσει τη μόνιμη έκθεσή του με μεσαιωνικά έργα, χρησιμοποιώντας για τους θεατές πολυθρόνες από έναν παλιό κινηματογράφο. Η δημιουργία μιας ονειρικής ατμόσφαιρας αποτελούσε για τους διοργανωτές ένα σημαντικό τμήμα της παρουσίασης.

Η έκθεση ολοκληρώνεται με ένα τμήμα αφιερωμένο στα παιδιά. Δύο τάξεις γυμνασίου επί έναν ολόκληρο χρόνο συνεργάστηκαν με τους ανθρώπους του μουσείου μελετώντας και επιλέγοντας συγκεκριμένους πίνακες. Από τα έργα αυτά οι μαθητές εμπνεύσθηκαν και έφτιαξαν δικά τους. Ετσι μια Βιεννέζα του 19ου αιώνα με καλυμμένο το κεφάλι παρουσιάζεται στην ίδια στάση σαν μια Τουρκάλα με μαντίλα. Μια εικόνα που ξαφνιάζει με την επικαιρότητα και την αμεσότητά της.

«Δράστες» της έκθεσης «Τόπος του εγκλήματος μουσείο» είναι οι εργαζόμενοι στα διάφορα τμήματα, οι οποίοι συνέταξαν και τα επεξηγηματικά κείμενα που συνοδεύουν την έκθεση. Φαίνεται πως συνεργάστηκαν αρμονικά και κατάφεραν με κέφι να στήσουν μια διδακτική, διόλου πληκτική έκθεση. Σίγουρα καθόλου εύκολη υπόθεση για ένα μουσείο.

Της Μαρίας Ρηγούτσου

Πηγή Καθημερινή

4.9.2011