Η Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα είναι μια τυχερή γυναίκα. Λίγο προτού ξεσπάσει η κρίση και «τελειώσουν τα λεφτά» εξασφάλισε τη χρηματοδότηση της νέας Εθνικής Πινακοθήκης. Ναι, εκεί που κοιτάζει ο γυάλινος «Δρομέας» του Βαρώτσου θα έχουμε σε τρία χρόνια ένα υπερσύγχρονο μουσείο. Τα σχέδια είναι αραδιασμένα στο γραφείο της. «Θα έχουμε διπλάσιους εκθεσιακούς χώρους». Τα μάτια της γυαλίζουν από ευτυχία. «Στη βάση του μουσείου θα υπάρχει ροή νερού που θα θυμίζει τον Ιλισό, που περνούσε από εδώ πίσω, από τη Μιχαλακοπούλου». Μόλις τελειώνουμε με τα σχέδια της νέας Πινακοθήκης, πιάνει ένα άλλο ντοσιέ. «Δες και τα σχέδια του Μουσείου Καπράλου στην Αίγινα. Και αυτό με χορηγίες θα γίνει. Οπου να 'ναι ξεκινάει». Λίγο ακόμη και θα νόμιζα ότι ήμουν σε αρχιτεκτονικό γραφείο. Οι εκατοντάδες τόμοι με έργα τέχνης που την περικλείουν με επαναφέρουν στην πραγματικότητα. Είμαι στο γραφείο της μακροβιότερης ίσως κρατικής λειτουργού: είκοσι χρόνια στο τιμόνι της Εθνικής Πινακοθήκης. Πού να το φανταζόταν το κορίτσι του σιδηρουργού και της αγρότισσας.
Να ξεκινήσουμε από το Αρκαλοχώρι ή από το Μόναχο και το Παρίσι;
Ορίστε το εσείς.
Ας ξεκινήσουμε από την Κρήτη λοιπόν. Είναι αλήθεια ότι είχατε εγκαταλείψει το σχολείο για να δουλέψετε στα χωράφια;
Ναι, σταμάτησα το σχολείο στη Γ' Γυμνασίου. Υφαινα, έκανα τα προικιά μου, μάζευα ελιές, τρυγούσα. Και τα Σάββατα, επειδή στο Αρκαλοχώρι είχαμε παζάρι, έκανα την πωλήτρια: από γυαλικά έως υφάσματα.
Ωσπου παρουσιάστηκε ο Δημήτρης Πλάκας;
Ναι, ήρθε στο χωριό με άδεια βαλίτσα και 4.000 βιβλία. Με δίσκους κλασικής μουσικής και ένα πικάπ. Μου άνοιξε την πόρτα και μπήκα στον Παράδεισο.
Καθηγητής στο Γυμνάσιο;
Φιλόλογος στο κοινοτικό Γυμνάσιο. Δεν τον διορίζανε λόγω φρονημάτων, οπότε περιφερόταν σε επαρχιακά γυμνάσια.
Εσείς 17. Αυτός πόσο;
Δέκα χρόνια μεγαλύτερος. Ολες οι μαθήτριες ήταν ερωτευμένες μαζί του. Να φανταστείς ότι, όταν πηγαίνω στον τάφο του στη Σύρο, βρίσκω ακόμη λουλούδια και κοχύλια που του αφήνουν γυναίκες.
Ο έρωτας βέβαια μιας μαθήτριας και ενός καθηγητή, και μάλιστα ξενομπάτη - έτσι δεν τους λέμε στην Κρήτη τους μη Κρητικούς; - δεν θα ήταν κάτι αποδεκτό...
Μα γι' αυτό πολύ γρήγορα με αρραβώνιασαν και με πάντρεψαν. Χωρίς χορούς, βέβαια, γιατί ο Δημήτρης λόγω ιδεολογίας δεν ήθελε πανηγύρια. Οι γονείς μου δυσαρεστήθηκαν πολύ, αλλά αυτός ήταν κατηγορηματικός. Να φανταστείς ότι την επόμενη μέρα του γάμου πήγα κανονικά στο σχολείο.
Και συνεχίσατε να έχετε καθηγητή τον άντρα σας.
Τον δάσκαλό μου. Ποτέ όμως δεν με ενημέρωνε για τα διαγωνίσματα. Μόνο όταν υπήρχε κρεβατομουρμούρα, μου έλεγε «αύριο έχουμε διαγώνισμα», οπότε εγώ πεταγόμουν και πήγαινα και διάβαζα.
Αυτός σας έκανε να αγαπήσετε τις τέχνες;
Ο Πλάκας μού έλεγε: «Ολη μέρα θα διαβάζεις ό,τι σου αρέσει από τη βιβλιοθήκη μου και το ξημέρωμα θα σηκώνεσαι και θα κάνεις τα μαθήματά σου». Ετσι έδωσα σε πέντε σχολές και ήρθα μεταξύ των 10 πρώτων και στις πέντε. Το πήρα πολύ στα σοβαρά. Μάλιστα καμιά φορά σκέφτομαι ότι άργησα πολύ να βαφτώ ή να βάλω κόκκινο χρώμα.
Σας το απαγόρευε;
Οχι βέβαια, δεν ήμασταν του Κατηχητικού. Απλώς έτσι το θέλησα. Και σήμερα ούτε πίνω, ούτε καπνίζω, ούτε στα μπαράκια πάω. Δεν κάνω καταχρήσεις, δυστυχώς.
Γιατί δυστυχώς;
Γιατί κάποιες καταχρήσεις είναι και μια εμπειρία ζωής, δεν είναι;
Οι ζωές ποιων ζωγράφων θα μπορούσαν να ήταν ένα δίδαγμα σήμερα;
Εγώ θα σας πω ένα πράγμα. Τους δημιουργούς του 19ου αιώνα, αυτούς που εκφράζανε δήθεν τον συντηρητισμό της Σχολής του Μονάχου, εγώ τους θεωρώ αγίους. Υπάρχει ένα μικρό ανάγλυφο του πατέρα του Νικηφόρου Λύτρα, μια γυναίκα που πάει στον μύλο - και γράφει το όνομά του με «ήτα», γράφει της τάδε του Ιουλίου, τελείως ανορθόγραφα. Ηταν άνθρωποι που ξεκίνησαν από τα χωριά και μπήκαν στο σχολείο των τεχνών που είχε πολύ σπουδαίους δασκάλους από το Μόναχο, τη Ρώμη, το Παρίσι. Και βλέπεις ότι σε 30 χρόνια η χρυσαλλίδα μεταμορφώθηκε σε πεταλούδα. Οταν δεις, ας πούμε, τα έργα του Νικηφόρου Λύτρα, λες μα εδώ είναι Μανέ. Ο Γύζης, μέγας καλλιτέχνης, κατάφερε να γίνει καθηγητής στην Ακαδημία του Μονάχου και ήταν παιδί αγράμματων γονιών.
Αναρωτιέμαι μήπως ο Ελληνας θέλει ένα κομμάτι Δύσης για να μεγαλουργήσει...
Μα είμαστε Δύση.
Υπάρχει μια ψευδαίσθηση ότι οι τέχνες, ακόμη και η ζωγραφική, αφορούν τη μεγαλοαστική τάξη.
Αυτό είναι ψέμα. Ελα να δεις τους ανθρώπους που ξεναγώ. Καθημερινοί άνθρωποι. Ξέρεις τι συνέβαινε; Πρώτα-πρώτα οι κριτικοί της τέχνης στην Ελλάδα αποθάρρυναν τον κόσμο. Με τις μακροπερίοδους προτάσεις, τις παράξενες ορολογίες, τα παρουσίαζαν όλα δύσκολα.
Τα τελευταία χρόνια πάντως οι ζωγράφοι μπήκαν σε όλα τα σαλόνια. Στο πλαίσιο του νεοπλουτισμού μας, εννοώ.
Ναι, και πολλές φορές επισκέπτομαι ένα σπίτι και βλέπω να συγκατοικούν έργα τέχνης με κιτς πράγματα. Δεν τους κατηγορώ, γιατί μας λείπει η καλλιτεχνική και αισθητική παιδεία. Ο αιθέρας δηλαδή που πολλαπλασιάζει τις αισθήσεις σου και σε κάνει να απολαμβάνεις καλύτερα τη ζωή.
Σας ρωτούν ποτέ «Τι πίνακας ταιριάζει στο σπίτι μου;»;
Ναι, φυσικά, αλλά δεν τους αποθαρρύνω. Είναι ένα πρώτο βήμα. Αντί να αγοράσεις μια τσάντα Gucci, δίνεις άλλα τόσα λεφτά και παίρνεις έναν πίνακα ζωγραφικής. Είναι τα καλά της «φούσκας» που ζήσαμε. Οι μεσοαστοί έγιναν πελάτες της τέχνης. Αγόρασαν Ρόρρη, Δασκαλάκη, Σακαγιάν, Φιλοπούλου, Μποκόρο.
Υπάρχει ο μύθος ότι οι μεγάλοι ζωγράφοι αναγνωρίζονται μετά τον θάνατό τους. Ισχύει αυτό;
Οχι πάντα. Αλλά να, ο Βολανάκης, που σήμερα τα έργα του κάνουν 700.000 ευρώ, αναγκαζόταν να πουλάει πίνακες στους μικροεφοπλιστές για να επιζήσει. Ο Σαββίδης πέθανε φτωχός. Ο Λεμπέσης φτωχός. Ο Μπουζιάνης πάμπτωχος, όπως και ο Θεόφραστος Τριανταφυλλίδης. Αντιθέτως, η εποχή μας φέρθηκε πολύ καλά στους νεότερους ζωγράφους. Ο Μόραλης έκανε μια έκθεση κάθε 4-5 χρόνια και τα έργα του ήταν προπωλημένα προτού ανοίξει η έκθεση.
Επειτα από πόσα χρόνια βγάζουμε συμπέρασμα για την αξία ενός έργου τέχνης;
Και αμέσως. Ενα πολύ καλό έργο μιλάει μόνο του. Αυτά που κρίνονται από τον χρόνο είναι τα πιο τολμηρά, τα πιο πειραματικά. «Ολα κρίνονται στο εφετείο του χρόνου» έλεγε ο Πρεβελάκης.
Ενθουσιάζεστε ποτέ από δουλειές νέων παιδιών;
Προχθές ήμουν σε μια επιτροπή για μία υποτροφία χαρακτικής. Μια κοπέλα Πόντια είχε κάνει ένα έργο με τη γιαγιά της ντυμένη νύφη. Λόγω των πολέμων η γιαγιά της δεν πρόλαβε πότε να ντυθεί νύφη και στα 80 της ονειρευόταν ένα νυφικό. «Εγώ λοιπόν της πήρα ένα νυφικό και την έντυσα», μου είπε. Ηταν μια καταπληκτική δουλειά που μου έφερε δάκρυα στα μάτια.
Λέτε η κρίση να κάνει καλό στη ζωγραφική;
Κοίταξε, η κοινότοπη αντίληψη είναι ότι η τέχνη χρειάζεται χρήμα. Δεν είναι εντελώς αλήθεια αυτό. Ακόμη και στην Αναγέννηση η μεγάλη στιγμή της φλωρεντινής τέχνης δεν συμπίπτει με την έκρηξη του χρήματος. Η κρίση όμως θα πλήξει σίγουρα τα μουσεία. Εκεί το πλήγμα θα είναι τρομακτικό. Οταν από τις 50 γκαλερί θα κλείσουν οι μισές, ο καλλιτέχνης δεν θα έχει χώρους να εκφραστεί.
Δεν είχε παραγίνει όμως με τις γκαλερί;
Μπορεί να είχε παραγίνει, όπως έχει παραγίνει και με τα θέατρα, αλλά από την άλλη σκέψου να μην υπάρχει το Μουσείο Μπενάκη, η Εθνική Πινακοθήκη...
Λέτε ότι κινδυνεύουν ακόμη και τα μεγάλα μουσεία;
Βεβαίως. Εμείς εφέτος από 2.500.000 ευρώ πήραμε από το υπουργείο 500.000.
Χορηγίες τραπεζών, εταιρειών;
Οι χορηγίες στέρεψαν και αυτές. Εγώ μόνο με χορηγίες έκανα εκθέσεις. «Το φως του Απόλλωνα», που έκανα με 500 αριστουργήματα από την Ιταλία, πώς θα ξαναγίνει; Αυτά θα σταματήσουν.
Καταλαβαίνω τους φόβους σας, αλλά υπάρχει και η άποψη ότι ίσως το πολύ σορολόπ να μη βοηθούσε τους αληθινούς δημιουργούς.
Δεν ξέρω αν πρέπει να χρησιμοποιήσουμε την έκφραση «σορολόπ». Η κρίση, πάντως, εκτός από... έμπνευση, θα φέρει και πείνα και αυτό δεν είναι καλό.
Είχαμε πάντως ζωγράφους που δούλευαν μόνο με βάση τις παραγγελίες που τους έκαναν.
Ναι, είχαμε ζωγράφους που λόγω της μεγάλης ζήτησης επαναλάμβαναν ουσιαστικά τον εαυτό τους. Αυτό ήταν ένα από τα σύνδρομα της «φούσκας» και αυτό θα σταματήσει. Αλλά για σκέψου τον νέο καλλιτέχνη ο οποίος βγαίνει από τη σχολή; Τα παιδιά που τελείωναν την Καλών Τεχνών σχεδόν δεν είχαν πρόβλημα διορισμού. Τώρα αυτά τέλειωσαν. Μια γενιά νομίζω ότι είναι λίγο καταδικασμένη και είπαμε κρίση - κρίση, αλλά εδώ έχουμε επιταχυνόμενη πτώση.
Η δική σας ζωή πόσο έχει αλλάξει με την κρίση;
Εγώ σε όλη μου τη ζωή συμπεριφέρθηκα σαν να είμαστε σε καιρό κρίσης. Για παράδειγμα, ο νόμος μού έδινε σοφέρ και αυτοκίνητο - δεν το χρησιμοποίησα. Τι τον θέλω τον σοφέρ; Για να με πηγαινοφέρνει στο σπίτι στον Λυκαβηττό;
Για πόσο καιρό θα κλείσει η Πινακοθήκη;
Τρία χρόνια. Το υπουργείο Πολιτισμού φρόντισε να χρηματοδοτηθεί το έργο από το ΕΣΠΑ με 32.000.000 ευρώ. Ελειπαν 13.000.000 ευρώ, τα οποία τελικά τα δίνει το Ιδρυμα Νιάρχου.
Θα μεγαλώσουν πολύ οι εκθεσιακοί χώροι;
Υπερδιπλασιαζόμαστε. Τώρα είμαστε 9.500 τετραγωνικά και θα προστεθούν άλλα 11.500 τ.μ. Θα υπάρχει αμφιθέατρο 450 θέσεων. Γίνονται δύο καφέ: το ένα στον 3ο όροφο, που βλέπει Ακρόπολη, Λυκαβηττό, Υμηττό, με ανεξάρτητη είσοδο για να μπορεί να νοικιάζεται και να λειτουργεί όλες τις ώρες, ενώ θα υπάρχει και ένα καφέ στον κήπο. Η πρόσοψη του νέου κτιρίου θα «ντυθεί» με τζάμι αυτοκαθαριζόμενο και θα μπορούν τη νύχτα να προβάλλονται οι δράσεις του μουσείου. Είναι φοβερά τα σχέδια του Γραμματόπουλου, του Πανουσάκη και του Βασιλόπουλου. Τα καμιονάκια θα μπορούν να κατεβαίνουν με το ασανσέρ στην αποθήκη των έργων. Σήμερα, αν έρθει ένας μεγάλος πίνακας, γκρεμίζουμε τις πόρτες για να τον βάλουμε μέσα.
Θα ανταγωνιστείτε επαξίως το Μουσείο της Ακρόπολης.
Δεν υπάρχει ανταγωνισμός στην τέχνη. Πιστεύω ότι, αν υπάρχει εδώ μια καλή έκθεση και στο Μέγαρο μια άλλη και στο Θεοχαράκη μια άλλη και στη Στέγη μια άλλη, ο κόσμος θα πάει και εδώ και εκεί. Η ερημιά είναι αυτή που με τρομάζει.
Πόσα έργα υπάρχουν στην αποθήκη;
Δεκαεπτά χιλιάδες.
Και πόσα από αυτά έχουμε δει όλα αυτά τα χρόνια;
Πόσα έχουμε δει; Σε εκθέσεις, δανεισμούς κ.α. 2.000. Δεν έχουμε δει, δηλαδή, 15.000 έργα.
Τα τρία αυτά χρόνια, όπου το μουσείο θα επεκτείνεται, τα έργα θα είναι στις αποθήκες;
Εχω ένα σχέδιο, μήπως μπορέσουμε να βγάλουμε τις συλλογές μας έξω. Δηλαδή, μήπως πείσω το Μητροπολιτικό της Νέας Υόρκης ή το Παρίσι να παρουσιάσει τα high lights της Εθνικής Πινακοθήκης. Να τους πάμε τα αριστουργήματά μας. Και πιστεύω ότι θα βρεθούν φιλότιμοι Ελληνες να χρηματοδοτήσουν ένα τέτοιο πρόγραμμα. Βέβαια, δεν έχω και αυταπάτες, η συγκυρία δεν είναι καλή. Μας έχουν για το καλάθι των αχρήστων και πρέπει να το αντιστρέψουμε αυτό το κλίμα. Είναι ένα στοίχημα, αλλιώς είμαστε χαμένοι...
Τι κάναμε λάθος;
Ολα. Θα σου πω ένα μόνο: το συγκρότημα του Καλατράβα εδώ είναι κλειστό και στη Βαλένθια φέρνει 2.000.000 επισκέπτες. Το διαφημίζουν, γίνονται επιδείξεις μόδας, αυτοκινήτων, συναυλίες. Εμείς ξοδέψαμε τόσα λεφτά από τα δανεικά για να γίνουν αυτοί οι υπέροχοι Ολυμπιακοί Αγώνες και μετά τους φτύσαμε.
Κάποιοι υπουργοί βέβαια είχαν την ευθύνη.
Και ποιος τους εκλέγει τους πολιτικούς; Κατ' εικόνα και ομοίωσή μας είναι. Εσύ που είσαι από την Κρήτη δεν ξέρεις πώς διαχειρίστηκαν οι Κρητικοί και όλοι οι αγρότες τις επιδοτήσεις;
Μπουζούκια και λιμουζίνες.
Και τώρα κάθονται στα καφενεία και βλέπουν τους Αλβανούς να καλλιεργούν τη γη, που σε πολλές περιπτώσεις μάλιστα την έχουν αγοράσει κιόλας. Εγώ έχω ένα λιόφυτο στο Αρκαλοχώρι, το οποίο δεν έβρισκα ανθρώπους να το μαζέψουν. Εφέτος για πρώτη χρονιά βρήκα. Μήπως η κρίση μάς βάλει μυαλό τελικά; Μήπως συνειδητοποιήσουμε πού βαδίζαμε;
Του Σταύρου Θεοδωράκη
Πηγή ΤΑ ΝΕΑ
3-4.12.2011
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου