Ιστορικοί θησαυροί και πάλι στο φως (Γενικά αρχεία του Κράτους-ΓΑΚ)

Τα Γενικά Αρχεία του Κράτους από ένα υπόγειο με μούχλα και ποντίκια μεταφέρθηκαν σε κτίριο με υπερσύγχρονες υποδομές

Εάν οι νόμοι είναι η ηθική ενός κράτους, τότε τα αρχεία είναι σίγουρα η μνήμη του. Χιλιάδες έγγραφα που περιέχουν από σημαντικά στρατιωτικά στοιχεία μέχρι απλές δικαστικές αποφάσεις φυλάσσονται με προσοχή στα Γενικά Αρχεία του Κράτους. Μέσα σε ένα σύγχρονο κτίριο, σε ειδικές συνθήκες και θερμοκρασίες, προστατευμένα από πάσης φύσεως απειλές, όπως έντομα, μούχλα, τρωκτικά, αλλά και από τον ίδιο τον χρόνο, τα αρχεία χαρίζουν ιστορικούς θησαυρούς σε όσους έχουν την υπομονή και τη γνώση για να τα χρησιμοποιήσουν. Την περασμένη Τετάρτη, τα ΓΑΚ γιόρτασαν την Παγκόσμια Ημέρα των Αρχείων.

Τα προηγούμενα χρόνια, η συλλογή των αρχείων από τις δημόσιες υπηρεσίες ήταν μια αρκετά επίπονη εργασία, καθώς συχνά οι δημόσιες υπηρεσίες δεν ήταν συνεργάσιμες, δεν γνώριζαν τις υποχρεώσεις τους ή απλώς αδιαφορούσαν για τη σημασία των αρχείων που έχουν συγκεντρώσει. «Η Δημόσια Διοίκηση δεν είχε αρχειακή συνείδηση. Εχουμε κληθεί να σώσουμε αρχεία που ήταν σε άθλια κατάσταση και χρειάστηκαν εντατική επεξεργασία προκειμένου να αποδοθούν στο κοινό, άλλες φορές η σωτηρία τους δεν κατέστη δυνατή. Για παράδειγμα, όταν κληθήκαμε να ελέγξουμε τα αρχεία του υπουργείου Εμπορικής Ναυτιλίας την περίοδο που αυτό μετακόμιζε, μπήκαμε σε ένα υπόγειο με χαλασμένες σωληνώσεις και γεμάτο ποντίκια, ενώ οι στοίβες με τα έγγραφα ήταν σκεπασμένες με μια άσπρη σκόνη που –όπως διαπιστώσαμε– ήταν θαλασσινό αλάτι. Σταδιακά η αντιμετώπιση των αρχείων έγινε περισσότερο σοβαρή, όχι τόσο εξαιτίας μιας ξαφνικής ευσυνειδησίας, όσο των ρητών εντολών που πήραν οι υπηρεσίες», περιγράφει η αρχειονόμος των ΓΑΚ Χριστίνα Σάρα. Ακόμα και τα ΓΑΚ, όμως, αντιμετώπισαν σοβαρούς κινδύνους φθοράς προτού μεταφερθούν το 2003 από τα παλιά και διάσπαρτα κτίρια στις υπερσύγχρονες υποδομές του Ψυχικού, οι οποίες κατασκευάστηκαν με συνδρομή του Ιδρύματος Μποδοσάκη.

Ψηφιοποίηση

Η υπηρεσία συγκεντρώνει τα ανενεργά έγγραφα απ’ όλο το φάσμα του Δημοσίου, πλην των υπουργείων Εξωτερικών και Αμυνας και κάποια του Δημ. Τάξης, που διατηρούν δικά τους αρχεία. Ακόμα, αρχειακό υλικό που βρίσκεται στην κατοχή άλλων φορέων είναι εποπτευόμενο από τα ΓΑΚ. Μετά την παραλαβή τους, τα έγγραφα συσκευάζονται, καταγράφονται, περνούν διαδικασία συντήρησης, ταξινομούνται και τελικά καταλήγουν στο αναγνωστήριο για να διατεθούν στο κοινό. Τα προηγούμενα χρόνια, μεγάλος όγκος των αρχείων ψηφιοποιήθηκε στο πλαίσιο προγραμμάτων της «Κοινωνίας της Πληροφορίας» και είναι διαθέσιμα διαδικτυακά. Ωστόσο, πολλοί από τους ερευνητές δεν δείχνουν διατεθειμένοι να προσαρμοστούν στη νέα ψηφιακή πραγματικότητα. «Δεν δέχονται τις νέες τεχνολογίες. Υπάρχει μια ολόκληρη γενιά που θέλει να έρχεται σε επαφή απευθείας με το χαρτί», σχολιάζει η προϊσταμένη της βιβλιοθήκης και του αναγνωστηρίου, αρχειονόμος Αμαλία Παππά.

Στα ΓΑΚ φυλάσσονται έγγραφα που αφορούν χρονικά μια περίοδο που εκτείνεται από την προεπαναστατική Ελλάδα μέχρι και τις μέρες μας: αρχεία του Αγώνος (1821 - 1827), Καποδίστρια, Οθωνα, Γεωργίου Α΄ και τα αρχεία υπουργείων και δημοσίων υπηρεσιών από το 1833 και μετά. Ενώ τα προηγούμενα χρόνια οι ερευνητές ασχολούνταν με την περίοδο της Επανάστασης, πλέον το ενδιαφέρον στρέφεται στα χρόνια της Μεταπολεμικής Ελλάδας. «Τα αρχεία αποτελούν τον βασικό συνδετικό κρίκο με το ιστορικό παρελθόν. Στη σημερινή κοινωνία της πληροφορίας τα αρχεία διαδραματίζουν πρωτεύοντα ρόλο για τη διαφύλαξη, την προβολή και την αξιοποίηση της πολιτιστικής κληρονομιάς, την προαγωγή της ιστορικής έρευνας, τη διατήρηση της διοικητικής μνήμης και την εξυπηρέτηση του πολίτη», τονίζει η διευθύντρια των ΓΑΚ, δρ Μαριέττα Μινώτου.

Ιστορικοί, φοιτητές και... μοναχές, οι «πελάτες»

Αντί να περνάει τις ώρες του σαν συνηθισμένος συνταξιούχος, ο αντιστράτηγος ε.α κ. Χρήστος Φωτόπουλος έρχεται καθημερινά στο αναγνωστήριο των Γενικών Αρχείων του Κράτους, ψάχνοντας στοιχεία σχετικά με τον στρατό, τα οποία χρησιμοποιεί για τη συγγραφή βιβλίων. Μια κοπιαστική δουλειά για την ανακάλυψη άγνωστων λεπτομερειών που δύναται να φωτίσουν καλύτερα την ιστορία του ελληνικού κράτους. «Οταν μπαίνεις εδώ για πρώτη φορά, νιώθεις ότι βρίσκεσαι σε άλλη χώρα. Κουράστηκα να μάθω να χρησιμοποιώ τα αρχεία, ωστόσο είναι κάτι που με ανταμείβει κάθε μέρα. Οι νέοι συνήθως δεν έχουν την ίδια υπομονή», σχολιάζει.

Οι ερευνητές μαζί με τους φοιτητές αποτελούν τη μόνιμη «πελατεία» των ΓΑΚ. Το περασμένο έτος, 2.010 άτομα επισκέφτηκαν το αναγνωστήριο των ΓΑΚ. Από αυτούς, το 28,5% είναι εκπαιδευτικοί, 25% φοιτητές, 18% δικηγόροι, 12% καθηγητές πανεπιστημίου και άλλοι τόσοι ιστορικοί. Ακόμα προσήλθαν αρκετοί κληρικοί, αρχιτέκτονες, στρατιωτικοί κ.ά. Ενδιαφέρον προκαλεί το γεγονός ότι πολλοί από τους τακτικούς επισκέπτες των ΓΑΚ, ακόμα και πριν αυτά μεταφερθούν στις ολοκαίνουργες και φιλικές εγκαταστάσεις τους, είναι οι μοναχές και οι μοναχοί. «Οταν ακόμα εμείς δεν είχαμε οργανωθεί, βλέπαμε τις μοναχές να έρχονται καθημερινά με λάπτοπ και να περνούν πολλές ώρες μελετώντας αρχεία. Συνήθως ψάχνουν τις ιστορίες των μονών τους για να τις εκδώσουν ή και για οποιεσδήποτε εδαφικές διεκδικήσεις», αναφέρει υπάλληλος των ΓΑΚ. Εκεί, εξάλλου, φιλοξενείται και μέρος από τα αρχεία που αφορούν το Βατοπέδι.

Η «ταυτότητα» των Γενικών Αρχείων

- Τα ΓΑΚ λειτουργούν από το 1914, το βασικό νομικό πλαίσιο είναι του 1991, ενώ έτος-ορόσημο θεωρείται το 2005, όταν εντάχθηκαν σε αυτά τα αρχεία πρωθυπουργού.

- Υπάγονται διοικητικά απευθείας στον υπουργό Παιδείας.

- Μαζί με την κεντρική υπηρεσία έχουν συνολικά 64 «υποκαταστήματα» σε όλη την Ελλάδα.

- Ο συνολικός όγκος των αρχείων εκτιμάται στα 35 χιλιόμετρα γραμμικών μέτρων, τα οποία αυξάνονται καθημερινά.

- Περίπου 8 εκατομμύρια αρχεία έχουν ψηφιοποιηθεί και είναι διαθέσιμα μέσω Διαδικτύου στο http://arxeiomnimon.gak.gr/ ή μέσω του http://www.gak.gr/
Διεύθυνση: Δάφνης 61, Τ.Κ. 154 52, Ψυχικό, τηλ.: 210–67.82.200.

Του Κωστα Oνισενκο

Πηγή Καθημερινή

12.6.2010