Ανεξέλεγκτες ανθρώπινες παρεμβάσεις, έλλειψη έργων προστασίας και ανομβρία οδηγούν σε δραματική πτώση της στάθμης των υδάτων τους Των Θαναση Τσιγγανα, Γιωτας Μυρτσιωτη, Ιωαννας Φωτιαδη
Οι λίμνες της Ελλάδας φθίνουν. Η στάθμη των υδάτων τους γνωρίζει, τα τελευταία χρόνια, μόνο πτώση, λόγω της παρατεταμένης ανομβρίας, αλλά κυρίως λόγω της υπεράντλησης των υδάτων τους για άρδευση και ύδρευση, των επιχωματώσεων και καταπατήσεων, των ανεξέλεγκτων ανθρώπινων παρεμβάσεων, της έλλειψης έργων προστασίας. Στα παλιά σχολικά εγχειρίδια η στάθμη της λίμνης Βεγορίτιδας βρισκόταν σε υψόμετρο 542 μ. από την επιφάνεια της θάλασσας. Σήμερα είναι κάτω από τα 510 μ. Οι παραλίμνιες εκτάσεις της, όπως κατήγγειλαν από την Αρνισσα Πέλλας την περασμένη εβδομάδα μέλη του συλλόγου προστασίας της λίμνης, «ξυλεύονται, ξεχερσώνονται, καταπατώνται». Δώδεκα χιλιάδες στρέμματα παραλίμνιων εκτάσεων μετατρέπονται σε περιστασιακές ή μόνιμες καλλιέργειες που ζητούν νερό κι άλλο νερό και ο φαύλος κύκλος της αφαίμαξης μοιάζει να μην έχει τέλος.
Η εικόνα της Βεγορίτιδας είναι η εικόνα των περισσοτέρων λιμνών της χώρας. Η ισορροπία και ο βιολογικός τους πλούτος διαταράσσεται ολοένα και περισσότερο. Για εννέα στις δέκα, η «περυσινή στάθμη των νερών είναι μια ένδειξη που δεν θα έχει γυρισμό». Οπου αυτός ο κανόνας δεν ισχύει, έρχονται τα δίσεκτα χρόνια της ανομβρίας να συμπληρώσουν την καταστροφική μανία των ανθρώπινων παρεμβάσεων.
Σχεδόν σε καμιά λίμνη δεν έχει καθοριστεί ελάχιστο όριο στάθμης των νερών ακόμη και όταν η πτώση τους έχει επιφέρει αλυσιδωτές κοινωνικοοικονομικές συνέπειες στην περιοχή. Πουθενά δεν γίνονται έργα ενίσχυσης της παροχής τους, έτσι ώστε να λειτουργήσουν σαν δεξαμενές νερού για να μπορούν να μας ξεδιψάσουν στο μέλλον. Υδροβιολόγοι και άλλοι ειδικοί χαρακτηρίζουν την υπεράντληση και τη σημερινή αδιαφορία απέναντι στη σπατάλη των νερών ως «ανεξόφλητο γραμμάτιο στις επόμενες γενιές». Επισημαίνουν, δε, ότι είναι ορατός ο κίνδυνος εξαφάνισης σημαντικών υγροβιοτόπων. «Η καταστροφή της Κορώνειας και η σημερινή της κατάντια δεν μας δίδαξε τίποτα», τονίζουν.
Κορώνεια
Λόγω της υπερεκμετάλλευσης των νερών, της ρύπανσης, αλλά και της συνεχιζόμενης ανομβρίας φέτος, έφτασε για δεύτερη φορά μέσα σε 6 χρόνια σε σημείο πλήρους αποξήρανσης. Αποτελεί οικολογικό όνειδος της Ελλάδας και το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα κακοδιαχείρισης υγρότοπου στη χώρα. Το φετινό καλοκαίρι βρήκε την Κορώνεια, που το 1975 είχε βάθος 8,5 μ. και έκταση 46 τ. χλμ., χωρίς νερά και χωρίς ζωή, μια λίμνη μόνο «κατά χάρτη και κατ' όνομα». Η απώλεια του περιβαλλοντικού της πλούτου αναμένεται να αποτελέσει οικονομικό τραύμα για πολλούς παραγωγικούς τομείς στην ευρύτερη περιοχή. Πριν από λίγες ημέρες η Νομαρχία Θεσσαλονίκης ανακοίνωσε την έναρξη των πρώτων έργων, που σκοπό έχουν την επαναφορά του νερού στη λίμνη και τη σταδιακή αποκατάσταση μέχρι το 2020.
Τεχνητή λίμνη Πολυφύτου (Κοζάνη)
Τα δύο τελευταία «άνυδρα χρόνια» η τεχνητή λίμνη Πολυφύτου Κοζάνης, που δημιουργήθηκε το 1975 από το φράγμα της ΔΕΗ στο ομώνυμο χωριό και θεωρείται ο μεγαλύτερος σε μήκος ταμιευτήρας νερού χώρας (50 χλμ.), έχασε περίπου το 50% των υδάτων της και τον φετινό Σεπτέμβριο η στάθμη της βρίσκεται στο χαμηλότερο σημείο (330 εκατομμύρια κ. μ. νερού). Η πτώση της στάθμης της κατά 4 μέτρα από το 2006 έχει αποτέλεσμα να επηρεαστούν η ηλεκτροπαραγωγή του Υδροηλεκτρικού Σταθμού της ΔΕΗ, οι αρδεύσιμες παραλίμνιες εκτάσεις, δραστηριότητες αναψυχής και η αγροτική οικονομία της περιοχής. Από τις ποσότητες του νερού της συγκεκριμένης λίμνης εξαρτώνται η ύδρευση της Θεσσαλονίκης, η άρδευση περιοχών της Ημαθίας και της Θεσσαλονίκης και τα μικρότερα υδροηλεκτρικά φράγματα Σφηκιάς και Ασωμάτων.
Λίμνες Βεγορίτιδα και Πετρών (Πέλλα)
Μετά την Κορώνεια της Θεσσαλονίκης, η Βεγορίτιδα αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα μιας λίμνης που επί 45 χρόνια υφίσταται τη ληστρική ανθρώπινη εκμετάλλευση και οδηγείται, σε συνδυασμό με τη ρύπανση, σταδιακά αλλά σταθερά στην ολοκληρωτική καταστροφή. Ηταν η λίμνη με το μεγαλύτερο βάθος (80 - 85 μέτρα). Λόγω της υπεράντλησης νερών για τα εργοστάσια της ΔΕΗ και για αρδευτικούς σκοπούς, σύμφωνα με μετρήσεις του ΙΓΜΕ, έχει απολέσει το 76% του όγκου της (από τα 3 δισ. κ. μ. βρίσκεται στα 700 εκατ. κ. μ.). Η λίμνη Πετρών θεωρείται η «μικρή αδελφή» της Βεγορίτιδας με συνακόλουθα προβλήματα πτώσης στη στάθμη της. Το βάθος της κυμαίνεται από 1 έως 3,5 μέτρα κι είναι χαρακτηριστικό ότι η σήραγγα που κατασκευάστηκε το 1975 για να διοχετεύει τα πλεονάζοντα νερά της στη Βεγορίτιδα τα τελευταία χρόνια λειτουργεί σπάνια.
Λίμνη Βιστωνίδα
Η έκτασή της ανέρχεται σε περίπου 45.000 στρέμματα, αλλά λόγω κατασκευής φραγμάτων στους γύρω ποταμούς και της χρήσης των νερών για άρδευση σημειώνονται μεταβολές, με τα νερά της θάλασσας να διεισδύουν στα όρια της επικράτειάς της μέσω φυσικής διώρυγας. Αποτέλεσμα αυτής, η αύξηση της αλατότητας με συνέπειες στη βλάστηση και στα είδη ψαριών του γλυκού νερού. Το φαινόμενο τα τελευταία χρόνια με την αύξηση της αρδευόμενης γεωργίας είναι πιο έντονο.
Λίμνη Ισμαρίδα
Η έκτασή της είναι σήμερα 3.400 στρέμματα. Μια αλόγιστη κατασκευή αναχώματος την περίοδο 1979 - 1984 είχε αποτέλεσμα να καταστραφεί μεγάλη έκταση των υγρολίβαδών της. Το μέσο βάθος είναι 1 μ. και το μέγιστο 1,5 μ. εξαιτίας της απώλειας νερών προς τη θάλασσα (μέσω διώρυγας), εξάτμισης και τροφοδοσίας του φρεάτιου υδροφορέα. Μια περαιτέρω έστω μικρή πτώση της στάθμης θα έχει συνέπειες σε φυτά και ζώα. Πρόσφατη μελέτη του ΑΠΘ τονίζει ότι «για να προληφθεί ο κίνδυνος μεγαλύτερης εξάπλωσης των καλαμώνων θα πρέπει οι διαχειριστές της λίμνης να φροντίζουν, ώστε το μέγιστο βάθος της να είναι τουλάχιστον 1,5 μ.».
Μικρή και Μεγάλη Πρέσπα
Πάνω από 10 μέτρα έπεσε η στάθμη του νερού την τελευταία εικοσαετία στη Μεγάλη Πρέσπα. Οι κλιματικές αλλαγές (ανομβρία) είναι η βασική αιτία για τη μείωση του υδάτινου όγκου της μεγάλης λίμνης στη Φλώρινα, που μοιράζονται τρεις χώρες: η Ελλάδα, η Αλβανία και η ΠΓΔΜ. Αντίθετα, 30 εκατοστά έως μισό μέτρο κατέβηκε φέτος η στάθμη του νερού στη Μικρή Πρέσπα (έκτασης 53.000 στρεμμάτων), το μεγαλύτερο τμήμα της οποίας ανήκει στην Ελλάδα και μόνο το ένα τέταρτο στην Αλβανία. «Μολονότι η άρδευση της περιοχής γίνεται από τη Μικρή Πρέσπα, το νερό που χάνεται ετησίως αναπληρώνεται τον χειμώνα», εξηγεί ο δήμαρχος Πρεσπών κ. Λάζαρος Ναλμπαντίδης. Το θυρόφραγμα της Κούλας που δημιουργήθηκε το 2005 συγκρατεί τη στάθμη της Μικρής διοχετεύοντας ταυτόχρονα τη Μεγάλη Πρέσπα, ωστόσο μικρή απώλεια υδάτων από τη Μικρή προς τη Μεγάλη Πρέσπα προκαλούν υπόγειες διαρροές. «Εκτός από την ανομβρία, μεγάλος όγκος υδάτων χάνεται καθώς καταλήγει υπογείως στην Αχρίδα μέσα από μεγάλες καταβόθρες που φαίνεται πως έχουν διανοιχθεί τα τελευταία χρόνια», επισημαίνει η διευθύντρια της Εταιρείας Προστασίας Πρεσπών κ. Μυρσίνη Μαλακού. Οι επιπτώσεις από τη μείωση του υδάτινου όγκου είναι εμφανής: μείωση του πληθυσμού των ψαριών και των πουλιών, αύξηση της παραλίμνιας βλάστησης (καλαμιώνες), ρύπανση.
Δοϊράνη
Κατά επτά μέτρα έπεσε στην τελευταία εικοσιπενταετία η στάθμη της λίμνης Δοϊράνης, που χωρίζεται από τα σύνορα της Ελλάδας και της ΠΓΔΜ. Τη δεκαετία του 1980 κατασκευάστηκε τεχνητή τάφρος για την απαγωγή των υδάτων της προς τον Αξιό και τη διατήρηση της μέγιστης στάθμης του νερού της. Η λίμνη όμως είναι πολύ ρηχή και το σημερινό της βάθος φθάνει τα 3 - 5 μέτρα, σε αντίθεση με το βάθος των 10 μέτρων που είχε παλαιότερα. Η ρύπανση του νερού, η υποβάθμιση του φυσικού τοπίου και η μείωση της βιοποικιλότητας απαιτούν τη λήψη μέτρων για την αναβάθμιση της λίμνης, τμήματα της οποίας έχουν χαρακτηριστεί Ζώνη Ειδικής Προστασίας, καταφύγιο Αγριας Ζωής αλλά και «φυσικής σπανιότητας».
Λίμνη Καστοριάς
Η λίμνη της Καστοριάς ή Ορεστιάδα, έκτασης 27,9 τετραγωνικών χιλιόμετρων, αντιμετωπίζει έντονα προβλήματα υποβάθμισης. Οι παράνομοι σκουπιδότοποι, κυρίως στις κοίτες των χειμάρρων που εκβάλλουν στη λίμνη, η επέκταση χωραφιών εις βάρος παραλίμνιων εκτάσεων με φυσική βλάστηση και τα αστικά λύματα της πόλης της Καστοριάς, συμβάλλουν στην υποβάθμισή της. Με τη λειτουργία του βιολογικού καθαρισμού η κατάσταση βελτιώθηκε, ωστόσο υπάρχουν περιοχές που δεν έχουν συνδεθεί με το δίκτυο και εξακολουθούν να διοχετεύουν τα λύματα απευθείας στη λίμνη. Η σταδιακή μείωση του βάθους της, η οποία οφείλεται κατά το μεγαλύτερο μέρος στις φερτές ύλες των ρεμάτων που εκβάλλουν σε αυτή (κυρίως του Ξηροποτάμου), επιδεινώθηκε αισθητά από την επέκταση γεωργικών καλλιεργειών, τις επιχωματώσεις και τις παράνομες υλοτομίες. Βάσει αυτών, το σενάριο που επικρατεί είναι, αν οι προσχώσεις δεν αναχαιτιστούν, η λίμνη στο μέλλον θα χωριστεί στα δύο.
Κερκίνη
Οι φερτές ύλες που μετέφερε ο Στρυμόνας μείωσε σταδιακά τη χωρητικότητα νερού στη λίμνη Κερκίνη, που δημιουργήθηκε το 1932 στην πεδιάδα των Σερρών με την κατασκευή ενός φράγματος για να συγκρατεί τις πλημμύρες του ποταμού και να αρδεύει την εύφορη πεδιάδα. Μια σειρά έργων, ωστόσο, που ολοκληρώθηκαν το 1982, οπότε άρχισε να λειτουργεί το νέο φράγμα, συνέβαλαν στην εποχική διακύμανση της στάθμης της λίμνης κατά 4,5 έως 5 μέτρα, με αποτέλεσμα η επιφάνειά της να μεταβάλλεται. Οι μεταβολές αυτές ωστόσο περιορίζουν τα αβαθή και πλέον παραγωγικά της μέρη, οι καλαμώνες, οι νησίδες και τα υγρά λιβάδια (τόποι φωλιάσματος πουλιών και καταφύγια ψαριών) εξαφανίζονται, το παραποτάμιο δάσος νεκρώνεται, ενώ εκτάσεις με νούφαρα συρρικνώνονται.
Λίμνες Ζάζαρη και Χειμαδίτιδα
Από τη δεκαετία του '60 οι δύο λίμνες στη Φλώρινα ενώνονται με τεχνητή τάφρο μήκους 2 χλμ. Οταν η μικρή (2 τ. χλμ) Ζάζαρη υπερχειλίζει τον χειμώνα, τα νερά της καταλήγουν στη γειτονική Χειμαδίτιδα. Το καλοκαίρι όμως λόγω των αρδεύσεων η Ζάζαρη σχεδόν χάνεται. Στη Χειμαδίτιδα (έκτασης 10 τ. χλμ) τα τελευταία χρόνια έγιναν έργα βελτίωσης (αναχώματα) σε μια προσπάθεια διατήρησης της στάθμης, το ύψος της οποίας δεν ξεπερνά τα 2,5 μέτρα. Πριν από τα έργα αποστράγγισης στο ΒΑ τμήμα της (δεκαετία '60), το μεγιστο βάθος της έφτανε τα 8 μέτρα.
Λίμνη Κρεμαστών
Σε 2 χρόνια τα νερά έπεσαν κατά 20 μέτρα
Η ανομβρία και τα έργα της εκτροπής του Αχελώου αποτελούν τις κύριες αιτίες για την πτώση της στάθμης των νερών στη μεγαλύτερη τεχνητή λίμνη της Ελλάδας, τη λίμνη των Κρεμαστών, μεταξύ Ευρυτανίας και Αιτωλοακαρνανίας. Σύμφωνα όμως με μαρτυρίες τοπικών φορέων, συνυπεύθυνη είναι και η ΔΕΗ, που απελευθερώνει αυθαίρετα νερό από το φράγμα χωρίς να είναι συνεπής στις σχετικές ρυθμίσεις. Υπολογίζεται ότι τα δύο τελευταία χρόνια τα νερά της λίμνης έχουν κατέβει περίπου 20 μέτρα. Ενδεικτικό άλλωστε είναι ότι χωριά ολόκληρα, που κατά την κατασκευή του φράγματος από τη ΔΕΗ το 1966 εξαφανίστηκαν και οι κάτοικοι τους μετοίκησαν, έχουν έρθει και πάλι στην επιφάνεια. Μεγάλη ανασφάλεια έχει επικρατήσει στην τοπική κοινωνία, που ελπίζει σε μια ποιοτική αναβάθμιση της λίμνης, ώστε να γίνει πόλος έλξης τουριστών.
Λίμνη Στυμφαλία
Εχει μείνει η μισή, μοιάζει με έλος
Η μυθική λίμνη πλήττεται από τη φετινή ξηρασία. Από τις αρχές Ιουλίου το πρόβλημα άρχισε να γίνεται οξύ, αφού μειώθηκε ραγδαία η ροή των δύο πηγών της λίμνης. Η σημερινή ροή κυμαίνεται στα 400 κυβικά την ημέρα. Κύρια αιτία θεωρείται η μείωση των βροχοπτώσεων και η υπεράντληση για καλλιέργειες. Στο μεταξύ, βρίσκονται σε εξέλιξη οι εργασίες για την υδροδότηση της Κορίνθου, που απέχει 60 χλμ. από τη Στυμφαλία, από τις πηγές της λίμνης. Ωστόσο, σοβαρές ενστάσεις σχετικά με τις επιπτώσεις του έργου διατύπωσαν στη διάρκεια του καλοκαιριού τοπικοί παράγοντες βλέποντας τη Στυμφαλία να αδειάζει. Η λίμνη σήμερα μοιάζει με έλος και η επιφάνειά της έχει περιοριστεί στα 3.500 από τα 7.700 στρέμματα. Σπάνιος υδροβιότοπος, καταφύγιο 113 ειδών πουλιών, έχει ενταχθεί στο δίκτυο Natura 2000.
Λίμνη Πλαστήρα
Κάτω από το οικολογικό όριο
Η θεσσαλική λίμνη έχει περάσει ήδη μια μαύρη επταετία (1987-1994) ανομβρίας και ξηρασίας, αλλά δοκιμάζεται και φέτος. Η λελογισμένη άντληση υδάτων (αν κάποτε αντλούνταν 115.000.000 κυβικά, φέτος έγινε χρήση 50.000.000 κυβικών για άρδευση και 20.000.000 για την ύδρευση της Καρδίτσας) δεν μπόρεσε να σταματήσει το σταδιακό «άδειασμά» της. «Δυστυχώς και φέτος, όπως και πέρυσι, η στάθμη έπεσε κάτω από το οικολογικό όριο, που έχουμε ορίσει ύστερα από έρευνες και μετρήσεις, δηλαδή τα 86 μέτρα», λέει στην «Κ» ο Ανδρέας Ανδρεαδάκης, υγειονολόγος και καθηγητής στο ΕΜΠ. Σήμερα τα νερά της Πλαστήρα είναι κατάλληλα για άρδευση και για ύδρευση μόνο έπειτα από κατάλληλη διαδικασία καθαρισμού, αφού πρόσφατα παρατηρήθηκε έντονη οσμή στο πόσιμο νερό της Καρδίτσας.
Δυσοίωνο το μέλλον της λίμνης Λέρνης
«Μέχρι το 2000 πιστεύαμε ότι η λίμνη μας θα έμενε ζωντανή για πάντα», θυμάται ο νομάρχης Αργολίδας Βασίλης Σωτηρόπουλος. Από πέρυσι είχε διαφανεί το δυσοίωνο μέλλον της λίμνης Λέρνας, η οποία απέχει 7 χλμ. από το Αργος. Φέτος, κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού η ροή της πηγής κατέβηκε στα 600 κυβικά την ώρα, όταν η συνήθης ροή το καλοκαίρι κυμαινόταν στα 2.000-4.000 κυβικά την ώρα. Στις 25 Αυγούστου η λίμνη εξέπεμψε SOS! Το καλοκαίρι η στάθμη της λίμνης κατέβηκε 70 εκατοστά με ένα μέτρο περίπου. Οι δύο μεγάλοι δήμοι, Αργολίδας και Ναυπλίου, οι ανάγκες των οποίων ανέρχονται στα 1.200 κυβικά την ώρα, υδροδοτούνται από τη λίμνη Λέρνη. Οι αυξημένες ανάγκες για νερό σχετίζονται επίσης με την ανεξέλεγκτη άρδευση και την αύξηση των τουριστικών μονάδων (στην Ερμιονίδα σχεδιάζεται η κατασκευή γηπέδου γκολφ!). Από τη Λέρνη αντλούν νερό και 30.000 γεωτρήσεις, που εμφανίζουν υψηλές συγκεντρώσεις νιτρικών, λόγω πτώσης του υδροφόρου ορίζοντα. Ετσι, το νερό των γεωτρήσεων εμπλουτίζεται με αυτό της λίμνης, ώστε να βελτιωθούν οι ποιοτικοί δείκτες του. Eπειδή η πηγή Λέρνη βρίσκεται λίγο υψηλότερα από την επιφάνεια της θάλασσας, κάθε φορά που η στάθμη της κατεβαίνει, παρατηρείται αντίστροφη εισροή θαλασσινού νερού και το νερό της λίμνης γίνεται υφάλμυρο.
ΠΗΓΗ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
14/11/08
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου