Τρίτη 28 Δεκεμβρίου 2010

Γιόχαν Γκότφριντ φον Χέρντερ Ο μαθητής προκαλεί τον δάσκαλο

Αν έπρεπε να ορίσει κανείς οπωσδήποτε τη γέννηση του Αντι-Διαφωτισμού στον χωροχρόνο, η καλύτερη επιλογή θα ήταν ίσως το καλοκαίρι του 1774, στο Μπίκεμπουργκ της Βεστφαλίας. Ηταν τότε που ο τριαντάχρονος Λουθηρανός πάστορας Γιόχαν Γκότφριντ φον Χέρντερ συνέταξε με πυρετική δουλειά τριών εβδομάδων το βιβλίο του «Για μια φιλοσοφία της Ιστορίας», με στόχο να ορθώσει ανάχωμα στην επέλαση των επικίνδυνων ιδεών του Διαφωτισμού, από τη Γαλλία προς τη Γερμανία.
Γόνος φτωχής οικογένειας της Πρωσίας, ο νεαρός Χέρντερ είχε την τύχη να σπουδάσει στο Κένιξμπεργκ (το σημερινό Καλίνινγκραντ) με καθηγητή τον εκ των πρωτεργατών του Διαφωτισμού Εμάνουελ Καντ. Δίνοντας ωστόσο από πολύ νωρίς δείγματα γραφής, ο Χέρντερ απαρνήθηκε τον μεγάλο φιλόσοφο, υπέρ του ανθρώπου που θα γινόταν ο πνευματικός του μέντορας, του γαλλοφοβικού, Γερμανού εθνικιστή Γιόχαν Γκέοργκ Χάμαν. Ο επονομαζόμενος «Μάγος του Βορρά» λόγω της προσκόλλησής του στον μεσαιωνικό γερμανικό μυστικισμό, θα επιδρούσε καθοριστικά στα μοτίβα που θα σφράγιζαν το μετέπειτα έργο του Χέρντερ: Πρωτείο της παρόρμησης έναντι της λογικής, του μύθου έναντι της γνώσης, του κοινοτικού έναντι του ατομικού, του ηρωικού πεπρωμένου έναντι της εκσυγχρονιστικής λογικής της προόδου.

Αργότερα, ο Χέρντερ θα ομολογούσε ότι θα προτιμούσε να είχε γεννηθεί στον Μεσαίωνα, με την ιπποσύνη και τους θρύλους της, αντί για την πεζή εποχή των Νέων Χρόνων. Για τον Χέρντερ, γερμανικό ήταν κατ’ εξοχήν το γοτθικό και αντιγερμανικός ο γαλλοθρεμένος Διαφωτισμός, με τα καινά δαιμόνια της ταξικής διαίρεσης που διακρίνονταν ήδη καθαρά, πολύ πριν από την πτώση της Βαστίλλης. «Υπάρχει μόνο μία τάξη στο κράτος», έγραψε, «κι αυτή είναι ο Λαός, Volk (όχι βέβαια ο όχλος), στον οποίο ανήκουν τόσο ο βασιλιάς, όσο και ο αγρότης». Ο μυθικός γερμανικός Λαός του Χέρντερ είναι ένα αταξικό, αλλά αυστηρά ιεραρχημένο σώμα. Ο άνθρωπος δεν διαμορφώνεται από τη μόρφωση, την εργασία και την πολιτική συγκρότηση της χώρας του, αλλά από τους προγόνους του, το «έδαφος» στο οποίο είναι θαμμένοι, την κληρονομημένη κουλτούρα.

Ο Χέρντερ πέθανε το 1803, όταν τα στρατεύματα του Ναπολέοντα και της Γαλλίας του Διαφωτισμού θριάμβευαν απέναντι στις Αυτοκρατορίες των Σκοτεινών Χρόνων. Ωστόσο το έργο του Χέρντερ θα τροφοδοτούσε έναν πραγματικό πνευματικό χείμαρρο προς τα τέλη του 19ου αιώνα, στα χρόνια του Νίτσε, του ανθρώπου που εισήγαγε, πιθανότατα, τον όρο Αντι-Διαφωτισμός, σε μια εποχή όπου καινούργιες, αποικιακές Αυτοκρατορίες αναδύονταν στο προσκήνιο και όπου τα φαντάσματα των πιο ανορθολογικών, εθνικιστικών καταστροφών στοίχειωναν κιόλας πάνω από τις δυτικές Δημοκρατίες.

Πηγή Καθημερινή
26.12.2010

Δεν υπάρχουν σχόλια:

ShareThis