Αρχαία Μεσσήνη : "Τα αρχαία μας δίνουν δουλειά"

Τρεις γενιές, μια ιστορία. Η οικογένεια Αθανασακόπουλου στο Μαυρομάτι Μεσσηνίας μεγάλωσε δίπλα στον κάμπο με τα αρχαία

Ζούσαν πλάι σε θαμμένες πολιτείες, μέχρι η σκαπάνη των αρχαιολόγων να τις αναδείξει και περιγράφουν στα «ΝΕΑ» πώς βιώνουν την καθημερινότητά τους με τα αρχαιολογικά ευρήματα στην αυλή τους

Περιμένει στον ίσκιο μιας ελιάς τον φύλακα. Το χωριό του τον «κοιτάζει» από τη δυτική πλευρά του όρους Ιθώμη. Ο γεωργός Νίκος Κουντούρης είναι από τους πρώτους κατοίκους του που έχουν ξυπνήσει τόσο νωρίς. Μέχρι να σβήσει η καύτρα από το τσιγάρο του, η μεταλλική πόρτα έχει παραμερίσει. Το λευκό αγροτικό αυτοκίνητό του περνάει δίπλα από κίονες και ογκώδεις πέτρες. Απομεινάρια κατοικιών, ταφικών μνημείων και δημόσιων κτισμάτων. Κάποια έχουν αναστηλωθεί, άλλα είναι πεσμένα στο έδαφος. Ο κ. Κουντούρης σταματά. Τα έχει δει τόσες φορές, αλλά ακόμη μονολογεί σαν τα αντικρύζει. Δεν μπορεί να κατανοήσει πώς οι αρχαίοι μετέφεραν αυτές τις ασήκωτες πέτρες. Είναι λες και φύτρωσαν εκεί, πλάι στις ελιές και τα σπαρτά των σύγχρονων ενοίκων αυτού του κάμπου. Το μονοπάτι ελίσσεται μέσα στην ιστορία της αρχαίας Μεσσήνης και καταλήγει στο κτήμα του, ένα μικρό περιβόλι με συκιές και κηπευτικά. Δεν είναι ο μόνος αγρότης της περιοχής που συνυπάρχει με την Ιστορία. Μπορεί το μεγαλύτερο μέρος της ελληνικής γης να είναι σπαρμένο με ιστορικά ευρήματα. Πόλεις και οικισμοί να καμαρώνουν για τον δικό τους κούρο ή αμφορέα. Το Μαυρομμάτι Μεσσηνίας όμως είναι μια από τις ελάχιστες περιπτώσεις που ένα ολάκερο χωριό βρίσκεται εντός αρχαιολογικού χώρου και δομεί την ταυτότητά του πάνω στο παρελθόν. Ο κ. Κουντούρης και οι συντοπίτες του είναι οι κάτοικοι της Ιστορίας.

ΣΥΝΥΠΑΡΞΗ ΜΕ ΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ. Στο κέντρο του χωριού τρέχει νερό από τα σπλάγχνα του βουνού. Η πηγή πιστεύεται ότι είναι η αρχαία Κλεψύδρα, η οποία σύμφωνα με τον Παυσανία τροφοδοτούσε την κρήνη Αρσινόη. Από αυτή την πηγή υδροδοτείται σήμερα το χωριό. Τον Αύγουστο, όταν δεν φτάνει το νερό, χρησιμοποιούν μια γεώτρηση. Η συνύπαρξη με το παρελθόν φαίνεται και στα γύρω σπίτια, όπου είναι εντοιχισμένα αγκωνάρια που ξεθάφτηκαν στον κάμπο. Εκεί όπου προπολεμικά οι ντόπιοι έφτιαχναν μέσα σε καμίνια ασβέστη από τις αρχαίες πέτρες.

Στη σύγχρονη Ελλάδα επικαλούμαστε συχνά το παρελθόν. Κάποιοι ως πηγή διδαγμάτων, άλλοι ως αίσθημα ανωτερότητας έναντι άλλων εθνών. Ποια είναι η σχέση όμως αυτών που μένουν σε περιοχές όπως το Μαυρομμάτι, η αρχαία Ολυμπία ή η πιο μακρινή Επίδαυρος, που έχουν ταυτίσει την ύπαρξή τους με τα αρχαία; Για τους κατοίκους, τα αρχαία είναι το «εργοστάσιο» που τους δίνει δουλειά. Είναι η υποσημείωση που βάζει την περιοχή τους στον χάρτη. Είναι ένα μέσο διεκδίκησης για να προασπιστούν τα συμφέροντα της τοπικής κοινωνίας.

«Ο μόνος τρόπος για να ξεφύγουμε από την καθημερινότητα που μας πνίγει είναι να καταφύγουμε στην απλότητα και την κληρονομιά της αρχαιότητας», λέει ο Πέτρος Θέμελης, ο αρχαιολόγος που ανέδειξε την αρχαία Μεσσήνη.

Η ΕΜΠΝΕΥΣΗ. Ο 11χρονος Δημήτρης Αθανασακόπουλος, ένα από τα λιγοστά παιδιά του χωριού στο οποίο δεν λειτουργεί σχολείο, εμπνέεται από την ιστορία του τόπου του. Τα καλοκαίρια παρακολουθεί τις ανασκαφές. Ζωγραφίζει στα μαθητικά του τετράδια τις τομές και την εξέλιξή τους. Eχει γεμίσει ένα ντοσιέ με πορτρέτα αγαλμάτων. Παρότι εδώ οι ανασκαφές άρχισαν το 1895 από τον σάμιο αρχαιολόγο και μετέπειτα πολιτικό Θεμιστοκλή Σοφούλη, οι ντόπιοι δεν σέβονταν πάντα τα αρχαία. Ο παππούς του Δημήτρη, 92 ετών, θυμάται τους χωρικούς το '30 να σπάνε τα αγάλματα για να φτιάξουν μαντρότοιχους στα χωράφια τους. «Βρήκαμε έναν ανθρωπάκο», έλεγε η μάνα του όποτε το άροτρο χτυπούσε πάνω σε νέο εύρημα. Και τις Κυριακές στηνόταν ένα παράξενο παζάρι στο χωριό. Ενας ξένος αγόραζε τα αρχαία νομίσματα από τους ντόπιους. Οπως θυμάται ο κ. Αθανασακόπουλος, ήταν τόσα πολλά τότε που γέμιζες τις χούφτες σου με αυτά.

ΑΙΣΘΑΝΕΣΑΙ ΟΙΚΕΙΑ. Ενας από τους κατοίκους έχει σε δαχτυλίδι ένα από αυτά τα νομίσματα. Εικονίζει τον Ιθωμάτα Δία. Το έχει ντύσει με χρυσό και το φοράει στο αριστερό του χέρι. Οι ντόπιοι όμως έχουν μάθει να προσέχουν την κληρονομιά τους. Ο Δημήτρης Κουβελάκης, πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου και ιδιοκτήτης του μοναδικού καταστήματος με τουριστικά είδη, λέει ότι όποτε δουν το βράδυ φώτα στον αρχαιολογικό χώρο ειδοποιούν την Αστυνομία. Μπορεί το Μαυρομμάτι να μην έχει αναδειχθεί ακόμα σε δημοφιλή τουριστικό προορισμό, τα αρχαία όμως δίνουν δουλειά. Η Χριστίνα Αριστομενοπούλου εργαζόταν ως βοηθός αναισθησιολόγου σε κλινική στην Καλαμάτα. Αφού έχασε τη δουλειά της στην πόλη, βρήκε θέση φύλακα στην αρχαία Μεσσήνη. Και αν σε κάποιους προσέφεραν μεροκάματα, άλλοι μέσω των αρχαίων αποκατέστησαν τη σχέση τους με την Ιστορία. Οπως ένας από τους νέους φύλακες, πρώην υπάλληλος του ΟΣΕ που μετατάχθηκε στο Μαυρομμάτι. Ζει στην Καλαμάτα, μισή ώρα μακριά με το αυτοκίνητο, αλλά δεν είχε επισκεφθεί όπως λέει ποτέ αυτό το μέρος. Αγνωστη ήταν η Ιστορία και στον Γιώργο Κολέτσι, τον οικονομικό μετανάστη από την Αλβανία που ζει εδώ από το 1993 και δουλεύει στα κτήματα εντός του αρχαιολογικού χώρου. «Εμείς στο σχολείο δεν μαθαίναμε Ιστορία. Μόνο για κομμουνισμό, Ρωσία και Κίνα μας μιλούσαν. Εδώ όμως με δίδαξαν οι ντόπιοι», λέει.

Υπάρχουν και άλλοι, που δεν εντυπωσιάζονται το ίδιο. Οταν έχεις κάτι συνέχεια μπροστά σου, εύκολα το απομυθοποιείς. Η 65χρονη Ευαγγελία Μπετιχαβά καλεί τουρίστες και περαστικούς να φωτογραφίσουν τον κάμπο με τα αρχαία από την αυλή της. Εκείνη όμως επισκέφθηκε τελευταία φορά τον χώρο όταν ήταν 12 ετών. «Γιατί να πάω κάτω; Να δω πέτρες; Τις βλέπω από το μπαλκόνι μου», λέει.

ΕΥΛΟΓΗΜΕΝΟΣ ΤΟΠΟΣ. «Τα αρχαία είναι τα εργοστάσιά μας», λέει ο αγρότης από το Μαυρομμάτι Νίκος Κουντούρης. Το διαπιστώνεις καλύτερα μια ώρα μακριά από το χωριό του, στην Ολυμπία. Την περίοδο των ανασκαφών τα εργατικά χέρια ήταν ντόπια. Σήμερα, οι περισσότεροι κάτοικοι ασχολούνται με τον τουρισμό. Η Θεοδώρα Ευσταθοπούλου γεννήθηκε εδώ. Θεωρεί το μέρος ευλογημένο. «Δεν ήταν τυχαίο που το επέλεξαν οι αρχαίοι», λέει. Τα τελευταία έξι χρόνια, όμως, η ανάδειξη της κρουαζιέρας ως πιο οικονομικού τρόπου διακοπών έχει ως αποτέλεσμα οι ταξιδιώτες να βλέπουν μόνο τον αρχαιολογικό χώρο και να μη σταματούν στο χωριό. «Οι ντόπιοι έριξαν το βάρος στον τουρισμό και τώρα στα 45 και τα 50 τους είναι δύσκολο να αλλάξουν δουλειές», λέει η κ. Ευσταθοπούλου.

Αρκετά χιλιόμετρα μακρύτερα βρίσκεται μια άλλη περιοχή που έχει ταυτίσει την ύπαρξή της με το παρελθόν της, η Επίδαυρος. Ο Δημήτρης Λαμπριανός, ένας από τους 25 ψαράδες της Παλαιάς Επιδαύρου θυμάται ότι κάθε σχολικός περίπατος κατέληγε στο αρχαίο θέατρο. «Ανατριχιάζω ακόμη όποτε πηγαίνω εκεί», λέει.

Η ιστορική φήμη του τόπου του μπορεί να χρησιμοποιηθεί και ως μέσο πίεσης και έτσι η τοπική κοινωνία σκέφτεται να πραγματοποιήσει εκδήλωση διαμαρτυρίας στην πρώτη παράσταση στο θέατρο. Αντιδρούν, όπως λένε, στη χωροθέτηση νέων ιχθυοκαλλιεργειών στον Σαρωνικό. «Ο κόλπος θα νεκρώσει και θα υπάρξουν επιπτώσεις και στον τουρισμό», λένε.

ΜΕΣΟ ΕΠΙΒΙΩΣΗΣ. Αν για την Επίδαυρο η Ιστορία χρησιμεύει και ως μέσο - ή χώρος - διαπραγμάτευσης, για το Μαυρομμάτι Μεσσηνίας είναι κυρίως μέσο επιβίωσης. Πριν από λίγα χρόνια το χωριό μετονομάστηκε σε αρχαία Μεσσήνη. Το 1961 στην πρώτη απογραφή είχε 820 κατοίκους. Σήμερα με το ζόρι ξεπερνά τους 100. Μπορεί αν ζεις μέσα σε αρχαιολογικό χώρο να έχεις περιορισμούς. Απαγορεύεται να σκάψεις ή να ανακαινίσεις το σπίτι σου χωρίς άδειες. Ο οικισμός δεν μπορεί να επεκταθεί. Ούτε μπορείς να δουλέψεις στα κτήματα εντός του χώρου μετά τις τρεις το μεσημέρι. Εχεις όμως και οφέλη. «Με τα αρχαία το χωριό δεν πρόκειται να χαθεί. Το μέρος θα ζήσει», λέει ο 34χρονος Νίκος Κουντούρης, ανιψιός του συνονόματού του αγρότη. Μένει εκεί με τη γυναίκα και την κόρη του. Διατηρεί τη μοναδική ταβέρνα στο χωριό. «Ισως να μην ήμουν εδώ αν δεν υπήρχε η Ιστορία. Χωρίς τα αρχαία θα ήμασταν στην αφάνεια», λέει.

Του Γιάννη Πααπδόπουλου

Πηγή ΤΑ ΝΕΑ

gpapadopoulos@dolnet.gr

Το παρακάτω βίντεο με τίτλο "Οι κάτοικοι της ιστορίας" δείχνει πόσο σημαντικό ρόλο μπορούν να παίξουν οι αρχαιολογικοί χώροι για την προσέλκυση επισκεπτών σε μια περιοχή αλλά και για τη συγκράτηση της φυγής των ντόπιων εφόσον αυτοί απασχολούνται σε επαγγέλματα συναφή με τις αρχαιότητες. Ας τα βλέπει η Πολιτεία και ας αναλάβει δράση για την ανάδειξη των αρχαιολογικών μας χώρων.