Αλεξάνδρεια : Ελληνισμός / Στα χνάρια σπουδαίων προγόνων

Δημοτικό: Μαθητές με τον διευθυντή τους στο Πρατσίκειο - Τοσίτσειο δημοτικό σχολέιο

Χάρη στους ευεργέτες που τα θεμελίωσαν και τα στήριξαν, συνεχίζουν να απαγγέλλουν Ομηρο και Καβάφη και μέσα σε δύσκολες συνθήκες διατηρούν ανόθευτη την ελληνική παιδεία. Στα βήματα των μεγάλων Αλεξανδρινών της Τέχνης και των γραμμάτων, οι μαθητές των ελληνικών σχολείων της Αλεξάνδρειας τηρούν κατά γράμμα τις εκπαιδευτικές παραδόσεις, όπως και οι διάσημοι μαθητές που πέρασαν παλαιότερα από εκεί.

H ελληνική παρουσία στην Αίγυπτο άρχισε το 332 π.Χ., όταν ο Μέγας Αλέξανδρος δημιούργησε την Αλεξάνδρεια. Το πρώτο μεγάλο ρεύμα Ελλήνων εποίκων στην περιοχή άρχισε μετά την εγκαθίδρυση του κράτους των Πτολεμαίων και είχε ως αποτέλεσμα την ευρεία διάδοση της ελληνικής παιδείας. Το δεύτερο ελληνικό μεταναστευτικό ρεύμα συνέβη στις αρχές του 19ου αιώνα, όταν δημιουργήθηκαν από Ελληνες μεγάλες εμπορικές εταιρίες και εργοστάσια αγροτικών και χημικών προϊόντων. Πρωτοπόροι επιχειρηματίες, μεταξύ των οποίων οι αδελφοί Τοσίτσα και ο Γεώργιος Αβέρωφ, έπαιξαν ηγετικό ρόλο στην παγκόσμια αγορά του βαμβακιού και δημιούργησαν μεγάλες περιουσίες.

Την περίοδο άνθησης της ελληνικής κοινότητας στην Αλεξάνδρεια κτίστηκαν πολλά ομογενειακά σχολεία για να καλυφθούν οι εκπαιδευτικές ανάγκες χιλιάδων Ελληνόπουλων. Η άνοδος όμως στην εξουσία του Νάσερ, στη δεκαετία του 1950, οδήγησε στην εθνικοποίηση των ξένων επιχειρήσεων και στην παρακμή της ελληνικής κοινότητας. Από τα ελληνικά σχολεία έχουν απομείνει σήμερα στην Αλεξάνδρεια μόνο δύο, το Πρατσίκειο-Τοσίτσειο νηπιαγωγείο-δημοτικό και το Αβερώφειο γυμνάσιο-λύκειο, στα οποία φοιτούν συνολικά 91 μαθητές. Τα μαθήματα που διδάσκονται είναι τα ίδια με αυτά που διδάσκονται στην Ελλάδα, με την προσθήκη της αραβικής γλώσσας ως 3ης ξένης γλώσσας, καθώς και της αιγυπτιακής ιστορίας και γεωγραφίας, που διδάσκονται στα αραβικά.

Ο αριθμός των μαθητών των ελληνικών σχολείων θα ήταν ακόμα μικρότερος, αν δεν φοιτούσαν σε αυτά τα παιδιά των Ελλήνων υπαλλήλων στην Αλεξάνδρεια και των Αιγυπτίων πρώην μεταναστών στην Ελλάδα, που διαθέτουν ελληνική υπηκοότητα. Οι τελευταίοι προτιμούν τα ελληνικά σχολεία για να εξασφαλίσουν ομαλή συνέχεια στα παιδιά τους, που τα περισσότερα έχουν γεννηθεί και ξεκινήσει την εκπαίδευσή τους σε σχολεία στην Ελλάδα. Τα παραπάνω Αιγυπτιόπουλα προσαρμόζονται πολύ εύκολα στο πρόγραμμα και τον τρόπο λειτουργίας των ελληνικών σχολείων, χωρίς μεταβατικό στάδιο προσαρμογής.

Ο πρώην διευθυντής του Πρατσίκειου δημοτικού σχολείου, Διονύσης Διαμαντόπουλος, ανέφερε ότι τα παιδιά των Αιγυπτίων με ελληνική υπηκοότητα μιλούν τέλεια τα ελληνικά και έχουν ελληνικότατη συνείδηση. Αφηγήθηκε μάλιστα ένα χαρακτηριστικό περιστατικό με έναν από τους μαθητές του: "Οταν ο δάσκαλος, με την ευκαιρία της 28ης Οκτωβρίου, ρώτησε στην τάξη ποιος νίκησε στον πόλεμο του 1940 μεταξύ Ελλήνων και Ιταλών, ο Αιγύπτιος μαθητής πετάχτηκε αυθόρμητα από τη θέση του και είπε: Εμείς, κύριε".

Ζερβουδάκειο. Εδώ στεγάζονται το Γυμνάσιο και το Λύκειο.

Υπάρχουν ελάχιστα Ελληνόπουλα της Αλεξάνδρειας, τα οποία δεν φοιτούν στα ελληνικά σχολεία, αλλά σε ξενόγλωσσα ιδιωτικά κολλέγια της πόλης. Αυτά τα παιδιά προορίζονται να συνεχίσουν τη ζωή τους στην Αίγυπτο και να αναλάβουν τις επαγγελματικές δραστηριότητες των γονέων τους. Στα ιδιωτικά σχολεία αποκτούν τέλεια γνώση της αραβικής και άλλων ξένων γλωσσών, ενώ παράλληλα αποκτούν τις απαραίτητες γνωριμίες που θα ανοίξουν ευκολότερα τις πόρτες στην αιγυπτιακή αγορά. Ακόμα κι αυτά τα παιδιά, όμως, παρακολουθούν μαθήματα ελληνικής γλώσσας κάθε Παρασκευή, για να κρατούν επαφή με τις ρίζες τους και να συναναστρέφονται με τα άλλα Ελληνόπουλα.

Διάσημοι μαθητές

Μαθήματα. Η γεωγραφία και ιστορία της Αιγύπτου και η αραβική γλώσσα διδάσκονται από Aραβες.

Στους πίνακες ανακοινώσεων του Αβερώφειου Λυκείου είναι καρφιτσωμένες φωτογραφίες παλαιών μαθητών, που εξελίχτηκαν σε μεγάλους καλλιτέχνες. Εκεί διακρίναμε τα πρόσωπα των Ντέμη Ρούσσου, Μάνου Λοΐζου και Αλκηστης Πρωτοψάλτη. Η διευθύντρια του λυκείου, Ελένη Δαλγκίτση, μας εξήγησε ότι από παράδοση σε αυτό το σχολείο υπηρετούν καθηγητές με έφεση στη μουσική, γεγονός που βοηθάει τα παιδιά να καλλιεργήσουν το μουσικό ταλέντο τους. Μας έκανε μάλιστα ειδική αναφορά στον θρυλικό προπολεμικό διευθυντή Ερρίκο Χατζηανέστη, που ήταν φανατικός μουσικόφιλος: "Είχε εξοπλίσει το λύκειο με πικάπ και μικροφωνική εγκατάσταση υψηλής για την εποχή τεχνολογίας, προκειμένου να παίζει στα διαλείμματα κλασσική μουσική. Εχουμε συντηρήσει αυτόν τον εξοπλισμό, που βρίσκεται σε άριστη κατάσταση". Στους τοίχους του λυκείου είδαμε επίσης κρεμασμένα και πορτρέτα του Ευάγγελου Παπανούτσου, ο οποίος δίδαξε εκεί.

Η διευθύντρια του λυκείου μας οδήγησε στην αίθουσα όπου φυλάσσεται το αρχείο του σχολείου και μας έδειξε ένα ποινολόγιο του 1928 με κιτρινισμένες σελίδες. "Σας παρακαλώ, ξεφυλλίστε με προσοχή τις σελίδες, επειδή έχουν ξεραθεί από το πέρασμα του χρόνου και μπορεί να κοπούν", μας είπε. Μέσα στο ποινολόγιο βρισκόταν ένα έγγραφο που συντάχτηκε στις 21 Μαΐου 1928 από την καθηγήτρια Τασία Στεφάνου και εξηγεί το? βαρύτατο για την εποχή παράπτωμα ενός μαθητή: "Κατά το μάθημα των αγγλικών έβγαλε ένα παπούτσι από την τσάντα ενός συμμαθητού του και επροκάλει τον γέλωτα. Εις παρατήρησιν να εξέλθει έξω ηυθαδίασεν με τας φράσεις "Δεν πηγαίνω. Τι έκαμα;". Κατόπιν τούτου εστάλη να φέρη τον κηδεμόνα του". Σε ένα άλλο σημείωμα κηδεμόνα προς τον διευθυντή του γυμνασίου, αναφέρεται: "Κύριε Γυμνασιάρχα. Ο ανεψιός μου Ιωάννης Ιγγλέσης απουσιάζει από την οικία του υπό την πρόφασιν ότι προσήλθε εις το σχολείον. Θα σας ήμουν ευγνώμων αν εφέρεσθο προς αυτόν με την αρμόζουσαν αυστηρότητα. Σας ευχαριστώ εκ των προτέρων, Ελένη Ιγγλέση".

Aρχείο. Στα συρτάρια με τις παλαιές μαθητικές καρτέλες.

Στα παραπάνω σχεδόν αιωνόβια έγγραφα αποτυπώνεται το παιδαγωγικό μοντέλο της εποχής εκείνης, το οποίο ήταν αρκετά αυστηρό, αλλά καθόλου βάναυσο. Τα επιβλητικά από αρχιτεκτονική άποψη σχολικά κτήρια, τα οποία ήταν γεμάτα από έργα τέχνης και έλαμπαν από αρχοντιά, προδιέθεταν εκπαιδευτικούς και μαθητές για μάθημα υψηλού επιπέδου και απέτρεπαν τις κραυγαλέες παραπτωματικές συμπεριφορές. Αξίζει να σημειωθεί ότι τον ίδιο ακριβώς σεβασμό προς τα ελληνικά σχολικά κτήρια της Αλεξάνδρειας δείχνουν και οι σημερινοί μαθητές, παρόλο που στην εποχή μας δεν εφαρμόζονται καθόλου αυστηρά παιδαγωγικά μοντέλα. Απ' άκρη σ' άκρη τα ελληνικά σχολεία δεν έχουν φθορές ή βαψίματα στους τοίχους και λάμπουν από καθαριότητα. Η σύγκριση με τα αντίστοιχα σχολεία στην Ελλάδα μόνο σε μελαγχολία οδηγεί.

Παλαιότερα η ελληνική εκπαίδευση δεν περιοριζόταν μόνο στα δημοτικά και τα γυμνάσια, αλλά επεκτεινόταν και σε ανώτερο επίπεδο. Στο κτήριο του σημερινού δημοτικού σχολείου λειτουργούσε η Σαλβάγειος Εμπορική Σχολή, δωρεά του τραπεζίτη Κωνσταντίνου Σαλβάγου. Εβγαζε λογιστές υψηλού επιπέδου οι οποίοι ήταν περιζήτητοι. Επίσης, στη κτίριο του σημερινού γυμνασίου-λυκείου λειτουργούσε η φημισμένη Ζερβουδάκειος Αστική Σχολή, δωρεά του τραπεζίτη Γεωργίου Ζερβουδάκη. Δυστυχώς, οι παραπάνω σχολές έκλεισαν μετά τη φυγή των περισσότερων Ελλήνων από την Αλεξάνδρεια. Το 2009 γιορτάστηκαν τα 100 χρόνια του Ζερβουδακείου και στο προσκλητήριο ανταποκρίθηκαν γεμάτοι συγκίνηση όλοι οι εν ζωή πρώην μαθητές του. Ταξίδεψαν από όλες τις άκρες του κόσμου, όπου ζουν και διαπρέπουν, για να τιμήσουν το λίκνο της ελληνικής παιδείας, μέσα στο οποίο πέρασαν τα καλύτερά τους χρόνια και διαμόρφωσαν ανεξίτηλα την ελληνικότητά τους.

Αρχοντιά. Η μαρμάρινη σκάλα του Ζερβουδάκειου γυμνασίου -λυκείου.

Τα ελληνικά σχολεία της Αλεξάνδρειας είναι ζωντανά, με πολλές δραστηριότητες κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς. Οι σχολικοί αθλητικοί αγώνες του Ιουνίου στα κλασσικά αγωνίσματα μοιάζουν με μικρές Ολυμπιάδες, στις οποίες τηρείται το αρχαιοελληνικό τελετουργικό με την αφή της φλόγας. Συχνά γίνονται εκδηλώσεις στο σπίτι του Καβάφη, όπου Ελληνες μαθητές απαγγέλουν ποιήματα του μεγάλου Αλεξανδρινού ποιητή, όχι μόνο στα ελληνικά, αλλά και μεταφρασμένα στην αραβική και άλλες γλώσσες. Πρόπερσι, στη βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας οργανώθηκε μεγάλη εκδήλωση από τη διεθνή οργάνωση "Αναγνώστες του Ομήρου", κατά τη διάρκεια της οποίας μαθητές των ελληνικών σχολείων απήγγειλαν μπροστά σε διεθνές ακροατήριο στίχους της Ιλιάδας και της Οδύσσειας. Μεγάλη επιτυχία είχε και η έκθεση φωτογραφίας των μαθητών, με τον τίτλο "Η Αλεξάνδρεια μέσα από τα μάτια των παιδιών". Φαναράκια από το Ραμαζάνι των μουσουλμάνων, άνθρωποι που πίνουν το τσάι τους σε καφενέδες, τα ζεστά χρώματα του σούρουπου στην παραλιακή λεωφόρο, ήταν μερικά από τα θέματα των φωτογραφιών.

Τα βράδια οι Ελληνες μαζεύονται στο εντευκτήριο της ελληνικής κοινότητας, που βρίσκεται στο "ελληνικό τετράγωνο" της Αλεξάνδρειας. Εκεί συχνά οι καθηγητές και οι μαθητές γλεντούν, σπάζοντας για λίγο τις τυπικότητες. Μια καθηγήτρια μας είπε χαρακτηριστικά: "Συχνά τα παιδιά χορεύουν και τραγουδούν μαζί μας, αλλά το επόμενο πρωί στις τάξεις ξαναμπαίνουν αμέσως στον ρόλο του μαθητή. Δεν εκμεταλλεύονται την εκτός σχολείου οικειότητα και έχουν σέβας στους καθηγητές. Είναι παιδιά από καλή πάστα που γνωρίζουν τα όριά τους".

Εργαστήριο βιολογίας. Θα το ζήλευαν τα καλύτερα σχολεία.

Ασυντήρητα κειμήλια
Οι πολιτιστικές δραστηριότητες που πραγματοποιούν τα ελάχιστα Ελληνόπουλα της Αλεξάνδρειας, δεν επαρκούν για να εξασφαλίσουν τη συνέχεια της ελληνικής εκπαίδευσης στην περιοχή. Χρειάζεται επειγόντως βοήθεια από την Ελλάδα, όχι μόνο οικονομική, αλλά και σε τεχνικό επίπεδο. Για παράδειγμα, μέσα στα ελληνικά σχολεία φυλάσσονται σπάνια βιβλία, χειρόγραφα και αντικείμενα, που τα φθείρει ο χρόνος και η μεγάλη ζέστη. Θα μπορούσαν να δοθούν υποτροφίες σε Ελληνες σπουδαστές των ΤΕΙ με ειδίκευση στη συντήρηση έργων τέχνης, να διασώσουν τα παραπάνω κειμήλια. Δίπλα στα σχολεία βρίσκεται το ελληνικό Κανισκέρειο Γηροκομείο, που εκτός από τους θαλάμους των γερόντων, διαθέτει αυτόνομους χώρους, στους οποίους θα μπορούσαν να φιλοξενηθούν με ελάχιστο κόστος οι Ελληνες συντηρητές. Οι ίδιοι, θα μπορούσαν να απασχοληθούν και στο ελληνικό νεκροταφείο της πόλης, στο οποίο καταστρέφονται από τον καυτό ήλιο και την άμμο της ερήμου μαρμάρινα γλυπτά μεγάλης καλλιτεχνικής αξίας. Ακόμα και σήμερα, που η Ελλάδα βρίσκεται στα πρόθυρα της πτώχευσης, υπάρχουν φθηνοί τρόποι διάσωσης της ελληνικής κληρονομιάς, που είναι διάσπαρτη στις χώρες της Μεσογείου. Χρειάζεται όραμα, μυαλό, εθελοντική διάθεση και εμπνευσμένοι χορηγοί, για να συνεχίσει το ελληνικό πνεύμα να ομορφαίνει τον κόσμο.

Προτομή. Ο Μέγας Αλέξανδρος δεσπόζει στο προαύλιο.

Τα Ελληνόπουλα της Αλεξάνδρειας τον τελευταίο καιρό αντιμετωπίζουν σημαντικά προβλήματα. Εξαιτίας της λαϊκής εξέγερσης στην Αίγυπτο, δραπέτευσαν κακοποιοί από κρατητήρια και φυλακές, οι οποίοι λεηλάτησαν σπίτια και καταστήματα. Οι Ελληνες μαζί με τον ντόπιο πληθυσμό, φυλούσαν βάρδιες έξω από τα σπίτια τους, με μοναδικό οπλισμό ξύλινες μαγκούρες. Τα σχολεία σταμάτησαν να λειτουργούν επί εβδομάδες και χάθηκαν πολλά μαθήματα. Ολοι οι Ελληνες της Αλεξάνδρειας εύχονται να ξημερώσουν καλύτερες ημέρες για την Αίγυπτο και ο φιλήσυχος λαός της να αποκτήσει πρόοδο και ευημερία αντάξια της τεράστιας ιστορικής κληρονομιάς του.

KEIMENO- ΦΩTOΓΡAΦIEΣ: Γιώργος Ζαφειρόπουλος
www.travelpaths.gr

Πηγή ΕΘΝΟΣ

4.9.11