Οι ανασκαφές στο Δεσποτικό αποκάλυψαν ένα σημαντικό ιερό και αρχαϊκά αγάλματα
Αυτή η στάνη ήταν ιδιαίτερη, δεν έμοιαζε με τις άλλες. Το εντυπωσιακό τρίγλυφο στην είσοδό της δεν περνούσε απαρατήρητο από κανένα έμπειρο μάτι, ούτε βέβαια το μεγάλο γείσο. Ηταν η πρώτη εικόνα που αντίκρισε ο αρχαιολόγος Γιάννος Κουράγιος πριν από 15 χρόνια στο νησάκι του Δεσποτικού, δυτικά από την Αντίπαρο και ανατολικά της Σίφνου, όταν έφτασε με την Ντόλλη Γουλανδρή. Το ακατοίκητο νησί ήταν κατάλληλο για βοσκή πολύ περισσότερο η θέση Μάντρα την οποία ερεύνησε ο αρχαιολόγος Ν. Ζαφειρόπουλος για δύο ημέρες στα τέλη της δεκαετίας του ’50. Παλαιότεροι περιηγητές είχαν κάνει λόγο για αρχαία κατάλοιπα και πράγματι η μάντρα γύρω από τη στάνη των κατσικιών και το τυροκομείο ήταν γεμάτη από αρχιτεκτονικά μέλη.
Ενα χρόνο αργότερα, το 1997, ξεκίνησαν (με τη βοήθεια του υπουργείου Αιγαίου) οι ανασκαφές στο νησάκι του Δεσποτικού, Πρεπέσινθος όπως ονομαζόταν στην αρχαιότητα κάτω από δύσκολες συνθήκες, αλλά με εντυπωσιακά αποτελέσματα. Η θέση Μάντρα ήταν χρυσωρυχείο, ιδιαίτερα η… στάνη. Γιατί όπως έδειξαν οι ανασκαφές, εκεί στην αρχαϊκή περίοδο λειτουργούσε σημαντικό Ιερό με πανελλήνια ακτινοβολία, με λατρεμένες θεότητες τον Απόλλωνα και την αδερφή του την Αρτέμιδα, ενώ στα κλασικά χρόνια προστέθηκε και η λατρεία της θεάς Εστίας, με την επωνυμία Ισθμία.
Δώδεκα κτίρια ήρθαν στο φως και πολλά εντυπωσιακά αναθήματα που έφερναν εκεί προσκυνητές απ’ όλη την Ελλάδα για να τα αφιερώσουν στους θεούς. Τα κτίρια Α1 και Α2 ήταν οι λατρευτικοί χώροι του ναού χτισμένοι από τοπικό μάρμαρο, ενώ στα διπλανά δωμάτια φτιαγμένα από σχιστόλιθο, λειτουργούσε το εστιατόριο.
Στο πρώτο δωμάτιο του Ιερού περίμεναν τον ανασκαφέα και όλους αυτούς τους εθελοντές από ελληνικά και ξένα πανεπιστήμια που βοηθούν αυτά τα χρόνια, 600 αντικείμενα κάτω από το δάπεδο. Κορινθιακά ειδώλια και αγγεία, χρυσά, ελεφαντοστέινες πόρπες, αγαλματίδια από φαγεντιανή, εισηγμένα από την Αίγυπτο, σφραγιδόλιθοι από ημιπολύτιμες πέτρες, σιδερένια και μολύβδινα αντικείμενα, ξίφη, γεωργικά εργαλεία από διαφορετικές χρονικές περιόδους, εισαγόμενα φαγιάνς, ακόμη και ένα αυγό στρουθοκαμήλου που βρέθηκε κομματιασμένο ανάμεσα στις σχιστόπλακες του δαπέδου. Τα περισσότερα χρονολογούνται στο β΄ μισό του 7ου έως το α΄ μισό του 6ου αι. π.Χ., βρέθηκαν όμως και πρωιμότερες λατρευτικές προσφορές. Το δαιδαλικό ειδώλιο γυναικείας θεότητας, το οποίο τώρα θαυμάζουμε στο μουσείο της Πάρου, ήταν από τα εντυπωσιακότερα ευρήματα που ήρθαν στο φως. Για τον ανασκαφέα Γιάννο Κουράγιο ένα από τα πιο συγκινητικά αφού διασώζει τα αποτυπώματα του αγγειοπλάστη που το έφτιαξε.
Για το ευρύ κοινό που μαθαίνει κάθε καλοκαίρι τι «βγάζει» η αλώβητη τουριστικά γη του νησιού, το Δεσποτικό έχει μείνει ως το νησί των κούρων. Μαρμάρινα αγάλματα που κοσμούσαν το Ιερό, λαμπρά αναθήματα που είχαν υποστεί καταστροφές από την αρχαιότητα, κατακερματισμένα μέλη αποτελούν το εντυπωσιακό υλικό το οποίο χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή του ύστερου συγκροτήματος που χτίστηκε πάνω σε τμήμα του κτιρίου Α και του νότιου συγκροτήματος.
Πάνω από 30 τμήματα αρχαϊκών κούρων και θραύσματα αγαλμάτων χρησιμοποιήθηκαν για οικοδομικό υλικό. Κορμοί πόδια, μηροί, κνήμες, αστράγαλοι, βραχίονες και ωμοπλάτες εξαιρετικής ποιότητας, σμιλεμένα από παριανό μάρμαρο -απόδειξη της λαμπρότητας και του πλούτου του ιερού αυτού- τοποθετήθηκαν με τέτοιο τρόπο ώστε να εξυπηρετούν το νέο κτίσμα.
Τώρα αποκαλύπτονται ένα ένα. Οπως δεκάδες βάσεις αγαλμάτων, πλίνθοι, άπειρα θραύσματα. Ο Γ. Κουράγιος το παρομοιάζει με λατομείο. Ετσι το αντιμετώπιζαν οι επόμενοι παίρνοντας το υλικό που χρειάζονταν για οικοδομική χρήση. Γι’ αυτό τον λόγο το πρώτο κεφάλι αρχαϊκού κούρου που βρέθηκε το 2002 ήταν σε λιθοσωρό στα ύστερα κτίσματα παρότι τεχνοτροπικά θα μπορούσε να συγκριθεί με κεφάλι κούρου που βρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της οδού Πατησίων με την κόμη να συγκρατεί ταινία που δένει πίσω με το γνωστό «ηράκλειον άμμα». Αυτός του Δεσποτικού ανήκει μάλλον σε σφίγγα, διότι το «ηράκλειον άμμα» δεν είναι ακριβώς στο κέντρο του κεφαλιού στην πίσω πλευρά, αλλά προς τα δεξιά.
Ενα άλλο κεφάλι κούρου που σώζεται ώς την αρχή του λαιμού βρέθηκε εντοιχισμένο με το κεφάλι προς τα κάτω κι άλλο, σφηνομένο σε πέτρες, λειασμένο για να στηρίξει τον στροφέα μιας πόρτας. Τα χέρια του είχαν κοπεί με χοντρό βελόνι παρότι η ομορφιά του παραπέμπει σε έργα της Ανατολικής Ελλάδας (Μίλητο, Σάμο, Ρόδο), ενώ στον ίδιο τοίχο σε άλλο όμως σημείο, βρέθηκε χτισμένη και η βάση του. Δεν είναι λίγες οι φορές που τα ευρήματα της μιας χρονιάς ταυτίζονται με εκείνα της επόμενης. Οπως έγινε και φέτος από τον ανασκαφέα και την επιστημονική του ομάδα (Κορνηλία Νταϊφά, Σπύρο Πετρόπουλο, Θανάση Γκαρώνη).
Η φετινή έρευνα επικεντρώθηκε στο λουτρό του Ιερού. Η έρευνα στο κτίριο Ε και στο παρακείμενο ναόσχημο οικοδόμημα αποκάλυψε εντοιχισμένο στο κατώφλι, σε δεύτερη χρήση τον άνω κορμό -χωρίς το κεφάλι- αρχαϊκού κούρου. Ο κούρος σώζεται από την απαρχή του λαιμού ώς τη μέση, λείπουν τα χέρια από το ύψος των ώμων σώζεται όμως το αριστερό χέρι λυγισμένο στον θώρακα. Αποκάλυψη σημαντική αφού είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα των αρχαϊκών κούρων, απαντάται μόνο στα παριανά εργαστήρια (ευρηματικότητα των καλλιτεχνών της Πάρου οι οποίοι προσπάθησαν να αποδώσουν την τρίτη διάσταση) και κυρίως γιατί πρόκειται για το τρίτο γλυπτό αυτής της κατηγορίας κούρων μετά τον ημίεργο που θαυμάζουμε στο Μουσείο της Πάρου και εκείνον της Garlsberg Glyptotek της Κοπεγχάγης. Και για έναν ακόμη λόγο: επιβεβαιώνει την παριανή ταυτότητα του Ιερού.
Το εύρημα συνανήκει με το κάτω κορμό κούρου που είχε βρεθεί εντοιχισμένος πριν από εξι χρόνια, ενώ στο ίδιο γλυπτό πρέπει να αποδοθεί και το κεφάλι που βρέθηκε πέρυσι στην ανασκαφή. Τι προκύπτει; Οτι το ναόσχημο οικοδόμημα χτίστηκε στην ύστερη αρχαϊκή περίοδο μετά τη βίαιη καταστροφή των αρχαϊκών κούρων. Είναι σίγουρο ότι η γη στο Δεσποτικό έχει πολλά να δώσει ακόμη, λέει με βεβαιότητα ο Γιάννος Κουράγιος. Αν αυτό για την αρχαιολογική κοινότητα είναι δελεαστικό για το ευρύ κοινό δεν σημαίνει τίποτα εφόσον δεν μπορεί να δει από κοντά τα μυστικά του Δεσποτικού. Να ξεδιαλύνει το μυστήριο ιστορικό παζλ αυτής της πράσινης από κέδρους νησίδας που γνώρισε ακμή και καταστροφές.
Ο Γ. Κουράγιος ονειρεύεται τη δημιουργία ενός αρχαιολογικού πάρκου με οικολογικό χαρακτήρα (έχει περάσει πρόταση της Κατερίνας Τσιγαρίδα) στο οποίο οι επισκέπτες του θα μπορούν να απολαύσουν μια περιήγηση στην ιστορία του μικρού αυτού νησιού και των Κυκλάδων ανά τους αιώνες. Ο χώρος θέλει πολλά χρήματα για συντήρηση, ανάδειξη, αναστήλωση μέχρι να αποδοθεί στο κοινό. Το σημαντικό είναι ότι όλος αυτός ο πλούτος ευρημάτων σε αυτό το στρατηγικής σημασίας νησάκι αλλάζει και τον αρχαιολογικό χάρτη της περιοχής.
«Το Δεσποτικό πρέπει να γίνει προορισμός με αρχαιολογικές διαδρομές, αλλά και οικολογικές παραδοσιακές προτάσεις. Ο μελλοντικός επισκέπτης θα μπορεί, για παράδειγμα, να παρακολουθεί το πήξιμο τυριού στο τυροκομείο, να πηγαίνει ώς το διπλανό Τσιμηντήρι, στα Ζουμπάρια και στο Λιβάδι που ανέσκαψαν ο Χρ. Τσούντας και ο Ν. Ζαφειρόπουλος». Σε μια εποχή που χρήματα δεν περισσεύουν, θα μπορούσε να διεκδικήσει τη δική του θέση στο ΕΣΠΑ, όσο οι χορηγοί βάζουν κάθε χρόνο το χέρι στην τσέπη (Ιδρυμα Ι. Λάτση και Α.Π. Κανελλόπουλου) για να έρθουν στο φως οι «θησαυροί» του Δεσποτικού.
Της Γιώτας Συκκα
Πηγή Καθημερινή
24.7.2011
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου