Τρεις γενιές λυροποιοί του Ρεθύμνου

Είναι τρεις γενιές κατασκευαστής λύρας και συνεχίζει ακάθεκτος. Ο Μανώλης Σταγάκης, διατηρώντας την παράδοση που κληρονόμησε από τον παππού και τον πατέρα του, συντηρεί το ομώνυμο οργανοποιείο και μάλιστα, προσπαθώντας να κρατήσει με σύγχρονα μέσα την ποιότητα ενός αποκλειστικά χειροποίητου οργάνου, συνώνυμου της κρητικής παράδοσης.

Ο Μανώλης Σταγάκης από το 1945, ο Μιχάλης Σταγάκης από το 1970 και ο Μανώλης Σταγάκης ο νεότερος από το 2000, ήταν και παραμένει για τους λυράρηδες η πιο περιζήτητη οικογένεια κατασκευαστών λύρας στην Κρήτη. Οι λύρες που έχουν κατασκευάσει οι τρεις γενιές ξεπερνούν τις 5.000 σε αριθμό και η πιστότητα της απόδοσης του ήχου που παράγουν, δηλώνουν ότι παραμένει αναλλοίωτη εδώ και 65 χρόνια.

Πρωτομάστορας και εμπνευστής του οργάνου με τη σημερινή του μορφή, είναι ο Μανώλης Σταγάκης ο οποίος κατασκεύασε το πρώτο του μουσικό όργανο το 1940. Πώς το αποφάσισε; Επειδή δεν του άρεσαν ιδιαίτερα οι λύρες της εποχής! Ο Μανώλης Σταγάκης ήταν ένας από τους πιο γνωστούς οργανοπαίχτες εκείνα τα χρόνια, όμως το 1945 διέκοψε το παίξιμο της λύρας και ξεκίνησε να ασχολείται συστηματικά με την κατασκευή της. Το πρώτο του οργανοποιείο βρισκόταν στη Μεγάλη Πόρτα του Ρεθύμνου, από όπου «παρέλασαν» οι πιο ξακουστοί λυράρηδες της Κρήτης.

Στη μετέπειτα πορεία του οργανοποιείου, περί το 1970-72, τη σκυτάλη πήραν οι Μιχάλης και Δημήτρης Σταγάκης, γιοι του Μανώλη, οι οποίοι εργάστηκαν παράλληλα με τον πατέρα τους. Ο Μιχάλης Σταγάκης έθεσε με τη σειρά του τη δική του σφραγίδα στην ιστορία της κατασκευής της λύρας, αλλά και σε συνεργασία του με τον οίκο κατασκευής μουσικών χορδών DΟGΑL κατασκεύασε τις χορδές που χρησιμοποιούνται σήμερα ευρέως και είναι γνωστές διεθνώς ως Lira di Creta.

Δυστυχώς το 1995 διεκόπη η συνεχής παραγωγή των περίφημων μουσικών οργάνων των Σταγάκηδων λόγω του απροσδόκητου θανάτου του Μιχάλη. Πέντε χρόνια αργότερα, σειρά παίρνει ο γιος του Μιχάλη, Μανώλης (όπως και ο παππούς του), ο οποίος είναι ήδη ένας οργανοποιός τον οποίο έχουν προτιμήσει πολλοί και καταξιωμένοι καλλιτέχνες του χώρου. Ο Μανώλης Σταγάκης φέρνει στη μνήμη του εκείνες τις στιγμές και μιλώντας στο «ΒΗΜΑ» θυμάται ένα περιστατικό: «Πήγαινα στο οργανοποιείο και παρακολουθούσα τον παππού μου και τον πατέρα μου να κατασκευάζουν τις λύρες, αλλά δυστυχώς όταν ήμουν 12 ετών ο πατέρας μου πέθανε. Μετά τα 17 μου έτη και έπειτα από παρότρυνση κάποιων καλλιτεχνών και φίλων του πατέρα μου, άρχισα να σκέφτομαι πως πρέπει να συνεχίσω την παράδοση της οικογένειάς μου. Θυμάμαι μου είπαν "Μανώλη, αυτό το όνομα δεν πρέπει να το αφήσεις να σβήσει". Ετσι, μόλις ενηλικιώθηκα ξεκίνησα μαζί με τον παππού μου να κατασκευάζω τις πρώτες μου λύρες».

Πώς φτιάχνεται η κρητική λύρα

Ο Μ. Σταγάκης λέει για το δημιούργημά του: «Το νέο οργανοποιείο θα έχει εκπαιδευτικούς σκοπούς καθώς θα μπορούν να έρχονται μικροί και μεγάλοι για να διαπιστώσουν από κοντά πώς κατασκευάζεται το πιο φημισμένο όργανο της Κρήτης»

Οι λύρες είναι χειροποίητες. Τα ξύλα που χρησιμοποιούνται διαλέγονται προσεκτικά ώστε να μην είναι αλλοιωμένα από την παλαιότητα και τις καιρικές συνθήκες. Το σκάφος της λύρας (πίσω μέρος) κατασκευάζεται από ξύλο ηλικίας τουλάχιστον 10-15 χρόνων και συνήθως χρησιμοποιούνται κορμοί δέντρων από καρυδιά, μουρνιά, ασφένδαμο ή αλλιώς κελεμπέκι (απόχρωση σε ανοιχτό καφέ) και άγρια αχλαδιά.

Το καπάκι (εμπρόσθιο μέρος) είναι αυτό που επηρεάζει άμεσα τον ήχο του οργάνου και το ξύλο με το οποίο κατασκευάζεται είναι ο κέδρος του Λιβάνου ή αλλιώς κατράνι, ηλικίας άνω των 300 ετών, που προέρχεται από δοκάρια παλαιών κτισμάτων της παλιάς πόλης του Ρεθύμνου.

Η ταστιέρα (ή αλλιώς γραβάντα) είναι το πάνω μέρος της λύρας και το σημείο όπου τοποθετούνται τα δάχτυλα του οργανοπαίκτη. Είναι και αυτό από ξύλο κατράνι με επένδυση πλαστικής μεμβράνης για να προστατεύεται από την αλλοίωση κατά το παίξιμο. Παράλληλα, σημαντικό ρόλο παίζουν η κόλλα και το λούστρο. Η κόλλα που χρησιμοποιείται στο οργανοποιείο προέρχεται από λέπια ψαριών και το λούστρο από ρητίνη δένδρου. Για τον χρόνο κατασκευής της λύρας απαιτούνται συνήθως από επτά ως εννέα ημέρες, ενώ καθεμία κατασκευάζεται και ρυθμίζεται ξεχωριστά ώστε να παράγει τον επιθυμητό ήχο (πρίμο, μεσαίο, μπάσο κτλ.) και να ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις του οργανοπαίκτη.

Ενα μουσείο για το ξακουστό όργανο της Κρήτης

Ο Μ. Σταγάκης δουλεύει το «σκάφος» της λύρας

O Μανώλης Σταγάκης ως κατασκευαστής έχει ενσωματώσει το πολύτιμο κεφάλαιο της γνώσης, των μυστικών, της εμπειρίας και της τεχνογνωσίας των δύο προηγούμενων γενεών. Ξεκίνησε το έργο του από ένα μικρό εργαστήριο στην περιοχή Καστελλάκια Ρεθύμνου, το οποίο όμως σύντομα κατάλαβε ότι δεν αρκούσε για να στεγάσει μια ολόκληρη ιστορία. Οι λύρες της οικογένειας, με σήμα κατατεθέν τον κρητικό αετό, θα συνεχίσουν να κατασκευάζονται σε ένα νέο οργανοποιείο στο κέντρο της πόλης, το οποίο θα είναι παράλληλα εκθεσιακός και μουσειακός χώρος. Το σημείο ιδανικό, καθώς πρόκειται για το παλαιό σπίτι του παππού του, Μανώλη. Στο νέο οργανοποιείο οι επισκέπτες μπορούν να δουν τον παλαιότερο πάγκο εργασίας, ο οποίος χρονολογείται από το 1910 και υπολογίζεται ότι ο Μανώλης και ο Μιχάλης Σταγάκης είχαν κατασκευάσει πάνω σ΄ αυτόν περισσότερες από 3.500 λύρες. Λύρες με τις οποίες έχουν παίξει ο Ξυλούρης, ο Σκορδαλός, ο Μουντάκης, ο Ψαραντώνης και άλλο πολλοί. Υπάρχουν επίσης όλα τα παλαιά εργαλεία κατασκευής του οργάνου, όπως και λύρες του 1955, του 1970, αλλά και από τις τελευταίες που κατασκεύασαν ο παππούς και ο πατέρας του Μανόλη, το 1995.

Εκείνο που κάνει ξεχωριστές τις λύρες Σταγάκη είναι ότι ακόμη και σήμερα διατηρούν τα ίδια χαρακτηριστικά, τόσο όσον αφορά την κατασκευή τους όσο και την ποιότητα του ήχου. «Στο θέμα κατασκευής του οργάνου δεν έχει αλλάξει το παραμικρό. Η μακέτα του ξύλου είναι ακριβώς όπως αποτυπωνόταν το 1950, το 1960, και το 1970. Τα υλικά είναι επίσης τα ίδια και όσον αφορά την τέχνη πιστεύω πως είχα τον καλύτερο δάσκαλο. Ο παππούς μου είναι εκείνος που δημιούργησε την κρητική λύρα όπως τη γνωρίζουμε σήμερα» επισημαίνει ο Μανόλης. Στη συνέχεια εξηγεί τους λόγους για τους οποίους αποφάσισε να δημιουργήσει μουσειακό χώρο: «Το νέο οργανοποιείο θα έχει εκπαιδευτικούς σκοπούς, καθώς θα μπορούν να έρχονται μικροί και μεγάλοι για να διαπιστώσουν από κοντά πώς κατασκευάζεται το πιο φημισμένο όργανο της Κρήτης. Παράλληλα, οι επισκέπτες θα δουν τα πιο παλιά εργαλεία, τον πιο παλιό πάγκο εργασίας, καθώς και λύρες με μεγάλη ιστορία».

*Στη φωτό ο πρεσβύτερος Σταγάκης διδάσκει την τέχνη του οργανοποιού στον νεότερο

Πηγή Το Βήμα
27.7.2010

Δείτε επίσης σχετικά βίντεο για τα οποία μας πληροφόρησε ο φίλος  Αντώνης :
1. Ιστορία της κρητικής λύρας



2. Μανώλης Σταγάκης - Κατασκευή Κρητικής λύρας

3. Το μυστικό - Μανώλης-Μιχάλης Σταγάκης