Μισός αιώνας από την ημέρα που άλλαξε η μουσική (Beatles)

Στις 17 Αυγούστου 1960 οι παντελώς άγνωστοι Βeatles από το Λίβερπουλ εμφανίζονταν για πρώτη φορά στο κακόφημο κέντρο «Ιndra» του Αμβούργου, «κηρύσσοντας» τη μεγαλύτερη επανάσταση στα χρονικά της ποπ κουλτούρας

ΒΕΡΟΛΙΝΟ Το ταξίδι ήταν χωρίς διακοπή και γι΄ αυτό πολύ κουραστικό. Λίβερπουλ- Αμβούργο σε δεκατέσσερις ώρες, πότε με το φέρι, πότε με το αμάξι. Οι πέντε νεαροί μουσικοί από την Αγγλία ήταν, φυσικά, ερείπια όταν, τη νύχτα της ίδιας ημέρας, έφθασαν επιτέλους στον προορισμό τους- ένα φθηνό ξενοδοχείο στο μεγαλύτερο λιμάνι της Βόρειας Γερμανίας. Είκοσι τέσσερις ώρες αργότερα, στις 17 Αυγούστου 1960, το κουιντέτο με το περίεργο όνομα Βeatles (Σκαθάρια... ανορθόγραφα) έκανε την πρώτη του εμφάνιση στο «Ιndra», ένα κέντρο στη Reeperbahn, την πιο κακόφημη αλλά και πιο ζωντανή συνοικία του Αμβούργου (κάτι ανάλογο με την παλιά Τρούμπα του Πειραιά). Εκ των υστέρων οι χρονικογράφοι θα μιλούσαν για τη σημαντικότερη, ίσως, στιγμή στη μουσική ιστορία του 20ού αιώνα. Η πραγματικότητα ήταν βέβαια πιο πεζή. «Παίζαμε σε έναν θεοσκότεινο χώρο» θυμάται ο Πολ Μακ Κάρτνεϊ . «Βγαίναμε στην πόρτα σαν κράχτες για να προσελκύσουμε τους περαστικούς να μπουν στο κέντρο». Το τι και πώς τραγούδησαν στην κοσμοϊστορική πρεμιέρα τους οι Βeatles δεν έχει κληροδοτηθεί. « Πού να θυμάσαι τώρα... Εξάλλου, τότε ήμασταν σκνίπα στο μεθύσι».

Το μοναδικό σωζόμενο ντοκουμέντο από εκείνες τις εμφανίσεις των Βeatles είναι ένα «νούμερο» του Τζον Λένον, ο οποίος κάποια στιγμή εμφανίστηκε στη σκηνή φορώντας, εν είδει σωσιβίου, το στεφάνι από τη λεκάνη μιας τουαλέτας. «Ο ιδιοκτήτης του κέντρου τον κυνηγούσε ανάμεσα στα τραπέζια για να τον αναγκάσει να το βγάλει» έγραψε εφημερίδα. «Οι θαμώνες, ναυτικοί, νταβατζήδες και τουρίστες, ούρλιαζαν από ενθουσιασμό και τους βομβάρδιζαν με μπουκάλια και ποτήρια».

Οι τρεις εκλιπόντες Βeatles (από αριστερά), Τζορτζ Χάρισον, Στιούαρτ Σάτκλιφ και Τζον Λένον, ποζάρουν στο Λίβερπουλ το 1959. Λίγους μήνες αργότερα θα αναχωρούσαν για το Αμβούργο

Π αρ΄ όλα αυτά ο χαρακτηρισμός της 17ης Αυγούστου 1960 ως ημερομηνίας-«κλειδί» δεν είναι άδικη. «Τότε ήταν που άρχισε η πραγματική ενηλικίωσή μας» λέει ο Μακ Κάρτνεϊ. Και αυτό για δύο λόγους. Πρώτον, σεξουαλικά: ήδη, μετά την πρώτη τους συναυλία οι πέντε «δανδήδες» είχαν κατακτήσει τις καρδιές των νεαρών Γερμανίδων, με αποτέλεσμα να μπορούν να τις παίρνουν κατά το δοκούν στα δωμάτιά τους. Και δεύτερον, μουσικά: οι ημέρες εκείνες ήταν που οι Βeatles επινόησαν και ανέπτυξαν για πρώτη φορά το απαράλλακτο μουσικό τους ιδίωμα, το οποίο έμελλε να γίνει λίγο αργότερα ο ήχος μιας ολόκληρης εποχής. Αν αυτή η ενηλικίωση μεταφράστηκε και σε διανοητική ωριμότητα είναι ωστόσο αμφίβολο. Οσο βρίσκονταν στο Αμβούργο, οι Βeatles παρέμεναν προβοκάτορες σε βαθμό παιδισμού. Χαρακτηριστικό παράδειγμα γι΄ αυτό είναι ότι μια μέρα ούρησαν μαζί από τον άμβωνα μιας εκκλησίας. Η μήνυση που επακολούθησε τους ανάγκασε να δραπετεύσουν, το 1962, από την πόλη. Η δίωξη έπαυσε μόλις το 1965, έπειτα από παρέμβαση «εκ των άνω» και αφού οι Βeatles είχαν γίνει ήδη παγκοσμίως διάσημοι.

Η σύνθεση του συγκροτήματος άλλαξε με τον καιρό. Στο Αμβούργο οι τέσσερις Βeatles ήταν αρχικά πέντε- δίπλα στον Λένον, τον Μακ Κάρτνεϊ και τον Τζορτζ Χάρισον, που έπαιζαν κιθάρα, συνεργούσαν ο Στιούαρτ Σάκλιφ (μπάσο, πέθανε από εγκεφαλικό το 1962) και ο Πιτ Μπεστ (ντραμς). Τη θέση του τελευταίου πήρε λίγο αργότερα ο Ρίνγκο Σταρ και με αυτό το τετραμελές πλέον σχήμα το συγκρότημα συνέχισε την πορεία του ως την αυτοδιάλυσή του, το 1970.

Η νοσταλγία έχει ποτίσει το λιμάνι
Στο Αμβούργο γίνεται τις τελευταίες εβδομάδες το «σώσε» ενώπιον της επικείμενης επετείου. Η Reeperbahn έχει μετατραπεί σε απέραντο συναυλιακό κέντρο. Η νοσταλγία κόβεται με το μαχαίρι. Και γίνεται κυριολεκτικά αβάσταχτη όταν ακούγονται τραγούδια όπως το περίφημο «Αll you need is love» του Λένον, ο οποίος κήρυττε πολύ πριν από τον Μπαράκ Ομπάμα ότι δεν υπάρχει τίποτε που να μην μπορεί να κάνει κανείς. Υπάρχουν βέβαια και κάποιοι που, για να δείξουν την αφέλεια των στίχων, αντικαθιστούν το «love, love, love» στο ίδιο τραγούδι με ένα «μπλα, μπλα, μπλα». Δικαίωμά τους. Η μουσική όμως παραμένει ανέγγιχτη. Και παρασύρει στο πέρασμά της και τις πιο εύστοχες ή όχι επικρίσεις.

«Αναλφάβητη» ποπ για τον καινούργιο άνθρωπο

Τρεις... ροκαμπιλάδες προορισμένοι να αλλάξουν τον ρου της μουσικής ιστορίας: (από αριστερά) Τζον Λένον, Πολ Μακ Κάρτνεϊ, Τζορτζ Χάρισον, σε φωτογραφία του 1961

Οι Βeatles ήταν γέννημα-θρέμμα μιας «ξενόφερτης» αμερικανικής κουλτούρας- της ποπ. Οσον αφορά τον εικαστικό χώρο, η τέχνη αυτή απέβλεπε στον εξωραϊσμό του μεταβιομηχανικού περιβάλλοντος μέσω ογκωδών σχημάτων και παρδαλών χρωμάτων. Στη μουσική όμως τα πράγματα ήταν διαφορετικά. Το ροκ-εν-ρολ, που ήταν ο πυρήνας της, δεν εξωράιζε απλώς, αλλά συνέτριβε τα καθιερωμένα ακούσματα.

Οι Βeatles δεν έκαναν πλήρη χρήση του ανατρεπτικού δυναμικού του, αλλά αρκετή ώστε να δημιουργήσουν ένα ακουστικό σύμπαν που αντιστοιχούσε στις ανάγκες και στις επιθυμίες μιας νέας, πλήρως αποκολλημένης από τις παλιές, μεταπολεμικής γενιάς. Το έργο τους είχε έτσι σχεδόν οντολογική διάσταση, ήταν η μουσική ενός «homo nuovo»- καινούργιου ανθρώπου.

Ταυτόχρονα οι Βeatles κατάφεραν αυτό που δεν μπόρεσαν να καταφέρουν αμέτρητοι μουσικοί πριν και ύστερα από αυτούς: να συνενώσουν την «εμπορική» με την κλασική μουσική. Αν και μουσικώς αναλφάβητοι (μόνον ο Λένον διέθετε μουσική προπαιδεία και ήξερε να διαβάζει και να γράφει νότες), δημιούργησαν τραγούδια που μπορούσαν να παίζονται εξίσου εύκολα σε ένα μπαρ ή σε μια αίθουσα συναυλίας, ευφραίνοντας τα αφτιά και την ψυχή του ακροατή τους.

Του Ι. Γαλιανού

Πηγή Το Βήμα

17.8.2010