Η συνθήκη που κράτησε ζωντανό τον πόλεμο...(Ιστορικά)

Ο Βενιζέλος στο Παρίσι το 1925. Πίσω από τη φωτογραφία η Πηνελόπη Δέλτα είχε σημειώσει : "Παρμένη στο Παρίσι, στο γραφείο του, ενώ γράφει το έργο του περί Θουκιδίδη

1920 - Ενενήντα χρόνια από τη Συνθήκη των Σεβρών 

 Πριν από 90 ακριβώς χρόνια ο Ελευθέριος Βενιζέλος υπέγραφε στα περίχωρα του Παρισιού τη Συνθήκη των Σεβρών που θα ενσωμάτωνε στον εθνικό κορμό τους Ελληνες της Θράκης και τους Ελληνες της Μικράς Ασίας (με την εξαίρεση των Δωδεκανήσων που θα προσαρτηθούν το 1947). Με αυτήν την αφορμή κυκλοφόρησε στην Αγγλία μια μελέτη για τον έλληνα πολιτικό, γραμμένη από τον Αντριου Ντάλμπι, ο οποίος μιλάει σήμερα στα «ΝΕΑ».

«Μια φωνή δικηγόρου, ήπια, ακριβής, ελεγχόμενη, χωρίς υπερβολικό συναίσθημα. Μιλούσε τα ελληνικά σαν κάποιος που είχε μάθει να αγαπάει τους αρχαίους συγγραφείς, χρησιμοποιούσε την κλασική γραμματική και ήταν μερικές φορές κάπως σχολαστικός στην επιλογή των λέξεων. Εκτός από τα ελληνικά, χειριζόταν τα γερμανικά και τα αγγλικά, όμως προτιμούσε τα γαλλικά».

«Δεν ήταν μόνον η φωνή. Ηταν αναμφίβολα και τα μάτια. Φωτεινά, διαπεραστικά μάτια πίσω από τα γυαλιά με το χρυσό σκελετό που του έδιναν έκφραση μελετητή- κάποιου που είναι συνηθισμένος να μελετά αρχαία χειρόγραφα- μάλλον, παρά ενός πολιτικού παλαιστή· όμως σε κοίταζαν κατάματα και έμοιαζαν έτοιμα να διαβάσουν τις πιο βαθιές σκέψεις σου. Και τα μαλλιά, πρόωρα λευκά και αραιά· το ψαλιδισμένο λευκό γένι· τα χείλη, γεμάτα, ευκίνητα, αισθησιακά· το ευγενικό χαμόγελο, εκφραστικό υπομονής και συμπάθειας, που κάποτε χαρακτηρίστηκε “γλυκόπικρο”. Οταν χαμογελούσε, ολόκληρο το πρόσωπό του έμοιαζε να φωτίζεται με καλοσύνη και φιλία». 

Μ΄ αυτή την περιγραφή ο βρετανός ιστορικός Αντριου Ντάλμπι αρχίζει το βιβλίο του για τον Ελευθέριο Βενιζέλο, το οποίο περιλαμβάνεται στη σειρά του εκδοτικού οίκου Ηaus Ρublishing γι΄ «αυτούς που έφτιαξαν τον σύγχρονο κόσμο».

Γράφει σ΄ αυτό για τον άνθρωπο και την εποχή του, μια εποχή κατά την οποία διαμορφώθηκε η σύγχρονη Ελλάδα. Αναφέρεται στη ζωή του Βενιζέλου στην Κρήτη, στη δημιουργία του Κόμματος των Φιλελευθέρων και στον Εθνικό Διχασμό. Γράφει για τη Διάσκεψη Ειρήνης των Παρισίων, για τη Μικρασιατική Καταστροφή, για τις Συνθήκες των Σεβρών και της Λωζάνης και για την κληρονομιά του Βενιζέλου. 

Και φαίνεται ότι συμφωνεί με τον Χάρολντ Νίκολσον, τεχνικό σύμβουλο της βρετανικής αντιπροσωπείας στη διάσκεψη του Παρισιού, ο οποίος είχε γνωρίσει τον έλληνα ηγέτη και λίγο αργότερα είχε γράψει στον πατέρα του ότι ο Βενιζέλος και ο Λένιν «είναι οι μοναδικοί πραγματικά σπουδαίοι άνθρωποι στην Ευρώπη». 

Οι άγνωστες στιγμές του μετά την ήττα

Μετά την υπογραφή

Στις 10 Αυγούστου 1920,υπογράφηκε στο Δημαρχείο των Σεβρών η Συνθήκη Ειρήνης με την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ακολούθησε η δολοφονική απόπειρα εναντίον του Βενιζέλου στον σιδηροδρομικό σταθμό Γκαρ ντε Λυών του Παρισιού και, στις 25 Οκτωβρίου, ο θάνατος του βασιλιά Αλεξάνδρου. Οι εκλογές που διεξήχθησαν στις 14 Νοεμβρίου σήμαναν την ήττα των Φιλελευθέρων, οι οποίοι κέρδισαν 120 έδρες, ενώ οι συνασπισμένοι αντίπαλοί τους 246. Ο ίδιος ο Βενιζέλος έχασε την έδρα του, όπως και πολλοί από τους στενότερους συνεργάτες του. «Οι ξένοι σχολιαστές,για τους οποίους ο Βενιζέλος ήταν ο ήρωας της Ελλάδας και ο νικητής της ειρηνευτικής διάσκεψης, εξεπλάγησαν», γράφει ο Αντριου Ντάλμπι, και συνεχίζει:

«Η Πηνελόπη Δέλτα, θυγατέρα του Μπενάκη, επισκέφθηκε τον Βενιζέλο την επομένη. Στο ημερολόγιό της περιέγραψε τη σκηνή: ο Ρέπουλης στον καναπέ, αναστέναζε κρατώντας το κεφάλι ανάμεσα στα χέρια του· ο Τσιριμώκος, ένα βουνό από ζελέ, προσπαθούσε χωρίς αποτέλεσμα να τον παρηγορήσει· και ο Βενιζέλος εξηγούσε την ήττα με τη συνηθισμένη του ευφράδεια. “Πίστευα πραγματικά πως είχα τον λαό μαζί μου, πως στο μεγάλο έργο που βρίσκεται σε εξέλιξη ο λαός ήταν πίσω μου. Εκανα λάθος: ο λαός ήταν εξαντλημένος, τραυματισμένος. Δεν τον κατηγορώ· ζήτησα θυσίες υπεράνω των δυνάμεών του. Συνετρίβην. Δεν έχω πια τη δύναμη να πολεμήσω”. Εδωσε την υπόσχεση να φύγει από την Ελλάδα, συνέχισε, και θα έφευγε αμέσως, επειδή γίνονταν σοβαρές ταραχές στους δρόμους της Αθήνας και ο πρωθυπουργός, ο ηλικιωμένος Δημήτριος Ράλλης, του είχε γράψει για να τον προειδοποιήσει πως η δημόσια τάξη δεν μπορούσε να διασφαλιστεί όσο εκείνος παρέμενε στην Ελλάδα.

«Οι κίνδυνοι ήταν πραγματικοί, αν κρίνει κανείς από το γεγονός ότι ο Βενιζέλος είχε καμία εκατοστή συντρόφους κατά την εσπευσμένη αναχώρησή του, στις 17 Νοεμβρίου. Πολλοί έφυγαν χωρίς χρήματα ούτε αποσκευές. Το μεταφορικό μέσο τους ήταν το γιοτ “Νάρκισσος”, που είχε μισθώσει η Ελενα Σκυλίτση. Ο Εμμανουήλ Μπενάκης είχε βοηθήσει...».

Ο Θουκυδίδης

Στο Παρίσι, το 1924 (...), ο Βενιζέλος είχε αφιερωθεί στη μετάφραση στα σύγχρονα ελληνικά της Ιστορίας του Πελοποννησιακού Πολέμου του Θουκυδίδη, το πρώτο κλασικό έργο πολιτικής ιστορίας.
Ολοκλήρωσε τη μετάφραση, όμως δεν το είδε ποτέ να εκδίδεται. Κυκλοφόρησε στη Βρετανία, το 1937-40, και ουδέποτε έγινε πραγματικά δημοφιλής στην Ελλάδα. Οσο κι αν υποστήριζε τους δημοτικιστές, ο Βενιζέλος ήταν στην καρδιά του ένας κλασικιστής και ο μεταφρασμένος Θουκυδίδης του βασιζόταν στην αρχαϊκή γραμματική του πρωτοτύπου. Σε χωριστό σημειωματάριο επισημαίνει αναλογίες ανάμεσα στην πολιτική τον 5ο αιώνα π.Χ. και τον 20ό αιώνα μ.Χ. Οταν οι Θηβαίοι δικαιολόγησαν το γεγονός ότι είχαν διαλέξει τη λάθος πλευρά στον Περσικό Πόλεμο το 480 π.Χ., εξηγώντας ότι η τότε κυβέρνησή τους δεν ήταν δημοκρατική, ο Βενιζέλος παρατηρεί ξερά ότι « τα ίδια επιχειρήματα προωθούνταν στην Ειρηνευτική Διάσκεψη μετά τον Μεγάλο Πόλεμο από τις αντιπροσωπείες της Τουρκίας και της Βουλγαρίας για να σώσουν τις χώρες τους από τις συνέπειες της πολιτικής που είχαν ακολουθήσει».

Η κληρονομιά του

Στο κεφάλαιο για την κληρονομιά που άφησε πίσω του ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ο συγγραφέας Αντριου Ντάλμπι αναφέρεται και στα τελευταία χρόνια της σταδιοδρομίας του μεγάλου έλληνα πολιτικού σημειώνοντας τα εξής: «Η Συνθήκη της Λωζάνης υπογράφηκε στις 24 Ιουλίου 1923 και ο Βενιζέλος μπορούσε να επιστρέψει στο Παρίσι. Ομως η ασθενής απάντησή του στη δίκη στο Γουδή ήταν ένδειξη, για όσους μπορούσαν να την διαβάσουν, ότι εξακολουθούσε να έχει φιλοδοξίες στην Αθήνα.

Κατά την απουσία του, η ριζοσπαστική Αριστερά του Κόμματος των Φιλελευθέρων, με επικεφαλής τον Αλέξανδρο Παπαναστασίου, απέκτησε μια χωριστή ταυτότητα με τη Δημοκρατική Ενωση (η οποία το 1926 έγινε το Αγροτικόν και Εργατικόν Κόμμα). 

Στην άλλη πλευρά του φάσματος, ο Ιωάννης Μεταξάς αποπειράθηκε τον Οκτώβριο του 1923 μια αντιβενιζελική αντεπανάσταση, μετά την οποία ο Γεώργιος Β΄ υποχρεώθηκε να φύγει στην εξορία. Στο δημοψήφισμα που ακολούθησε, το 70% ψήφισε υπέρ της δημοκρατίας. 

Μέσα σε όλα αυτά, το Κόμμα των Φιλελευθέρων, εξαγνισμένο από τον αποκλεισμό του από την πολιτική στη διάρκεια της (Μικρασιατικής) καταστροφής και δυνάμει επικεφαλής του κεντρώου χώρου, ουδέποτε αντικατέστησε τον απόντα ήρωά του. Ο Βενιζέλος δεν είχε αφήσει τα ηνία. (...) Λίγοι εξεπλάγησαν, λοιπόν, όταν τα Χριστούγεννα ο Βενιζέλος έγραψε στον Πλαστήρα ανακοινώνοντας πως επιστρέφει για να βοηθήσει στην επίλυση της πολιτικής κρίσης. (...) Ομως, μέσα σε δύο μήνες, θα επιστρέψει ηττημένος στην εξορία».

«Η μικρασιατική εκστρατεία ήταν καταδικασμένη να αποτύχει» 

Το καινούργιο αγγλικό βιβλίο για τον Ελευθέριο Βενιζέλο είναι μέρος μιας σειράς που παρουσιάζει τους «Δημιουργούς του σύγχρονου κόσμου» και τις συνθήκες ειρήνης των ετών 1919-1923 με τα επακόλουθά τους («Μakers of the modern world: Τhe peace conferences of 1919-1923 and their aftermath»). Ο συγγραφέας του Αντριου Ντάλμπι είναι βρετανός γλωσσολόγος, μεταφραστής και ιστορικός, γνωστός για τα βιβλία που έχει γράψει για την ιστορία της γαστρονομίας αλλά και την αρχαία Ελλάδα.

Γνωρίζατε τίποτα για τον Βενιζέλο προτού αρχίσετε τη συγγραφή του βιβλίου;
Μου ζήτησαν να συμβάλω στη σειρά βιβλίων με θέμα τις προσωπικότητες που συμμετείχαν στη Διάσκεψη Ειρήνης των Παρισίων του 1919 και ανέλαβα να γράψω για τον Βενιζέλο, με ευχαρίστηση πρέπει να πω. Μου αρέσει να γράφω για την Ελλάδα- κάτι που κάνω συχνά. Γράφω όμως για να μάθω κάτι νέο, δεν γράφω πάντοτε για πράγματα που γνωρίζω ήδη. Ξέρω πολύ λίγα πράγματα για τη σύγχρονη Ελλάδα, είμαι κλασικιστής, και ήξερα ακόμα πιο λίγα πράγματα για τον Βενιζέλο προτού αρχίσω την έρευνά μου γι΄ αυτόν. Δεν ήταν όμως η πρώτη φορά στη ζωή μου που τον «συναντούσα». Πολλά χρόνια πριν, περίπου σαράντα, ανακάλυψα σε ένα βιβλιοπωλείο της Οξφόρδης δύο μεταχειρισμένους τόμους των μεταγλωττίσεων στη νεοελληνική του έργου του Θουκυδίδη, που έκανε ο Βενιζέλος. Δύο πανέμορφοι τόμοι που μου κόστισαν ψίχουλα. Και πού να ήξερα τότε ότι θα έγραφα ένα βιβλίο για τον Βενιζέλο...

Αρχίζετε το βιβλίο περιγράφοντας το χάρισμα που είχε ο Βενιζέλος να σαγηνεύει τους άλλους.Σας σαγήνευσε κι εσάς;Και πώς κάνατε την έρευνά σας;
Είναι αδύνατο να αγνοήσεις τη μορφή του Βενιζέλου, αυτό ανακάλυψαν οι σύγχρονοί του. Μπορεί να τον μισήσεις, αλλά να τον αποφύγεις ή να τον αγνοήσεις, αδύνατο. Τον προσέγγισα μέσω των ανθρώπων που γνώριζε και δούλεψαν μαζί του. Για την έρευνά μου πήγα πρώτα στην Κρήτη, όπου ερωτεύτηκα τα Χανιά. Στα Χανιά δεν μπορείς να αγνοήσεις το «παλάτι» του πρίγκιπα Γεωργίου, το οποίο στέκει ακόμα μίζερο δίπλα στο σπίτι του Βενιζέλου. Και στην Αθήνα συναντάς τον Βενιζέλο στο Μουσείο Μπενάκη- οικία τότε της οικογένειας Μπενάκη την οποία συναναστρεφόταν ο Βενιζέλος. Με την Πηνελόπη Δέλτα, για παράδειγμα, είχε πολύ στενή σχέση, και η Δέλτα έγραψε πολλά γι΄ αυτόν. Το ίδιο έκανε και ο Ιωάννης Μεταξάς με τον οποίο ο Βενιζέλος δούλεψε μεταξύ 1910-13. Ο Μεταξάς έχει πολλά να πει για τον Βενιζέλο στα απομνημονεύματά του.

Πόσο βαριά παραμένει η σκιά του Βενιζέλου στην ελληνική πολιτική και κοινωνία;
Προς το τέλος της ζωής του ο Βενιζέλος παραδέχθηκε ότι ήταν εν μέρει υπεύθυνος για τον Εθνικό Διχασμό και προσπάθησε να επουλώσει το τραύμα που υπήρχε στην ελληνική κοινωνία. Κάποιοι πίστευαν ότι θα επουλωνόταν μόνο με τον θάνατό του (1936). Οπως λέω στον επίλογο του βιβλίου μου, όμως, πήρε πολύ περισσότερο καιρό να γίνει αυτό. Αν μη τι άλλο, βρισκόμαστε ακόμα στη φάση της επούλωσης! Και δεν πιστεύω πως μία κίνηση όπως το να δοθεί το όνομά του στο αεροδρόμιο της Αθήνας θα είχε γίνει κάποια χρόνια πριν χωρίς να διχάσει.

Για ποιο λόγο πρέπει να θυμόμαστε τη Συνθήκη των Σεβρών που τελικά οδήγησε στη Μικρασιατική Καταστροφή, η οποία 88 χρόνια μετά παραμένει ευαίσθητο θέμα για τους Ελληνες; Ή μήπως, παρ΄ όλα αυτά,μας υπενθυμίζει το ταλέντο ενός πολιτικού που παρόμοιό του είναι αμφίβολο αν ξαναέβγαλε η Ελλάδα;
Ετσι τον βλέπω τον Βενιζέλο. Οι πραγματικοί ήρωες στην Ιστορία είναι ελάχιστοι, ο Βενιζέλος όμως είναι ο πολιτικός που βοήθησε την Ελλάδα αλλά και τον κόσμο να γίνει αυτό που είναι σήμερα, εν μέρει μέσω του ρόλου του κατά τις συνομιλίες στο Παρίσι και τις επαφές που δημιούργησε κατά τη διάρκεια της Διάσκεψης Ειρήνης εκεί. Εντέλει η Συνθήκη των Σεβρών όπως και οι άλλες συνθήκες που υπογράφτηκαν στο Παρίσι, είχαν αρνητικές συνέπειες για όλες τις χώρες που τις υπέγραψαν. Ωστόσο, δεν ήταν και τόσο κακή για την Ελλάδα. Χωρίς τη Συνθήκη των Σεβρών, ίσως σήμερα η Δυτική Θράκη να μην ανήκε στην Ελλάδα. Πάντως, αν και ο ρόλος του Βενιζέλου στο Παρίσι δεν απέφερε τελικά το αποτέλεσμα που ήθελε η Ελλάδα, κανένας άλλος πολιτικός δεν θα είχε εκπροσωπήσει τη χώρα στο Παρίσι καλύτερα από τον Βενιζέλο, γεγονός που πιστεύω πως πρέπει να τιμηθεί.

Θα είχε αποφευχθεί η Μικρασιατική Καταστροφή αν είχε παραμείνει πρωθυπουργός ο Βενιζέλος και δεν είχε επιστρέψει στον θρόνο ο Κωνσταντίνος;

Μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα ότι, είτε είχε παραμείνει πρωθυπουργός είτε όχι, η προσάρτηση της Σμύρνης θα οδηγούσε στην Καταστροφή. Οι λεπτομέρειες θα διέφεραν, αλλά η επιχείρηση ήταν καταδικασμένη να αποτύχει από την αρχή.

Πάντως, από όλα τα βενιζελικά «αινίγματα» με τα οποία ήλθα αντιμέτωπος κατά τη διάρκεια της συγγραφής του βιβλίου, το μόνο που μπορώ να πω ότι έλυσα είναι γιατί είπε «Ναι, είμαστε έτοιμοι» όταν ρωτήθηκε στη Διάσκεψη Ειρήνης των Παρισίων αν η Ελλάδα μπορεί να πάρει υπό την κατοχή της τη Σμύρνη. Επίσης, κατανοώ γιατί ο αμερικανός πρόεδρος Γουίλσον, ο βρετανός πρωθυπουργός Λόιντ Τζορτζ και ο γάλλος πρόεδρος Κλεμανσό του ζήτησαν να την αναλάβει- οι λόγοι δεν ήταν καλοί. 

Γιατί ο Βενιζέλος αποφάσισε να προχωρήσει με την κατοχή της Σμύρνης; Δεν είχε άλλη επιλογή, και οι λόγοι ήταν δύο. Πρώτον, πίστευε ότι οι Ελληνες της Μικράς Ασίας χρειάζονταν προστασία. Δεύτερον, ήθελε να παραμείνει πρωθυπουργός της Ελλάδας. Ηξερε ότι προκειμένου να παραμείνει πρωθυπουργός, δεν μπορούσε να επιστρέψει στην Αθήνα από το Παρίσι με άδεια χέρια. Επειτα από τρεις μήνες σκληρής εργασίας στο Παρίσι, καμία επιβράβευση της Ελλάδας δεν ήταν βέβαιη. Δεν μπορούσε παρά να πει «Ναι» για τη Σμύρνη.

Η συνθήκη που κράτησε ζωντανό τον πόλεμο

 Οι διπλωματικές και πολεμικές επιτυχίες της περιόδου 1912-1920 δεν κατάφεραν να καταξιώσουν την Ελλάδα ως περιφερειακή δύναμη στην Ανατολική Μεσόγειο, κυρίως γιατί οι όροι της ειρήνης ήταν αόριστοι
O Ελευθέριος Βενιζέλος είναι πρωθυπουργός της Ελλάδας, όταν στις 20 Αυγούστου 1920 βάζει την υπογραφή του (μαζί με τον έλληνα πρεσβευτή Αθω Ρωμάνο) στη Συνθήκη των Σεβρών μεταξύ των Δυτικών Συμμάχων που νίκησαν στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που βρίσκεται στα πρόθυρα της διάλυσης. Αυτή είναι η τελευταία εθνικήεπιβράβευση, την οποία αποσπά η χώρα εκ μέρους των Συμμάχων εις βάρος της ισχυρής εθνικής Τουρκίας που ανατέλλει, πριν από το καίριο πλήγμα στην «εθνική αθωότητα» και στην ελληνική Μεγάλη Ιδέα που φέρνει η Μικρασιατική Καταστροφή.

Για τις ελληνικές διεκδικήσεις τα οφέλη ήταν εντυπωσιακά. Περιέρχονταν στην ελληνική κυριαρχία, επισήμως, τα νησιά Ιμβρος και Τένεδος που είχαν απελευθερωθεί από τον ελληνικό στόλο ήδη από τους Βαλκανικούς Πολέμους και επικυρωνόταν η ενσωμάτωση των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου, Λήμνος, Σαμοθράκη, Λέσβος, Χίος, Σάμος, Ικαρία. Στο πλαίσιο της Συνθήκης αναγνωριζόταν η βρετανική κυριαρχία στην Κύπρο και η ιταλική στα Δωδεκάνησα, τα οποία είχαν καταληφθεί από την Ιταλία στις παραμονές των Βαλκανικών Πολέμων. Επίσης αποφασιζόταν ο αφοπλισμός και η κατεδάφιση των τουρκικών οχυρώσεων των Στενών του Ελλησπόντου. Εξαιρετικά σημαντικός για τις ελληνικές διεκδικήσεις ήταν ο καθορισμός προσωρινού καθεστώτος της περιοχής της Σμύρνης. 

Η πόλη και μέρος της ενδοχώρας παρέμεναν προσωρινά υπό τουρκική κυριαρχία, αλλά η ελληνική κυβέρνηση ανελάμβανε την ενάσκηση των κυριαρχικών δικαιωμάτων στην περιοχή. Ειδικότερα, η ελληνική κυβέρνηση ανέλαβε τη διατήρηση εκεί ικανού αριθμού στρατιωτικών δυνάμεων για τη διασφάλιση της τάξης και της ομαλής λειτουργίας της ζωής των θρησκευτικών και εθνικών ομάδων που απάρτιζαν τους εκεί πληθυσμούς. Σχετικά με το τελευταίο σημείο, στόχος ήταν η ίδρυση τοπικού κοινοβουλίου, στο οποίο θα εκπροσωπούνταν το σύνολο των πληθυσμών που κατοικούσαν στην περιοχή. Ακόμη προβλεπόταν δημοψήφισμα, μετά την πάροδο πενταετίας, μέσω του οποίου η περιοχή και η πόλη της Σμύρνης θα μπορούσε να περιέλθει ολοκληρωτικά στην ελληνική κυριαρχία.

Τα νέα κράτη. 

 Εκτός του πλαισίου των ελληνικών ζητημάτων, η Συνθήκη των Σεβρών προέβλεπε, με βάση το κριτήριο της αυτοδιάθεσης των λαών, τη δημιουργία νέων ανεξάρτητων κρατών από τα εδάφη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας: Αρμενία, Αραβία, Συρία, Μεσοποταμία, Παλαιστίνη. Επίσης, διατηρούσε εν ισχύι την αυτονομία του Κουρδιστάν και καταργούσε την οθωμανική κυριαρχία σε Λιβύη και Αίγυπτο. Μια ματιά δηλαδή στον γεωγραφικό χάρτη που θα διαμόρφωνε η Συνθήκη μάς δίνει ως πρώτη εντύπωση τη μεγάλη απώλεια των εδαφών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και τη συρρίκνωση της νέας πλέον Τουρκίας σε ασιατικά εδάφη, με κύριο στοιχείο τον εδαφικό περιορισμό της από τις θαλάσσιες διεξόδους που κατείχε. (Προοπτική εξαρχής εξαιρετικά δύσκολη στην εφαρμογή και διατήρησή της, αφού ο ανταγωνισμός των Δυνάμεων σε οικονομικό επίπεδο ακύρωσε τελικά το ενιαίο μέτωπο μεταξύ τους). 

Επιπλέον, το νεοϊδρυμένο σοβιετικό κράτος καθιστούσε αναγκαία την ύπαρξη ενός ενιαίου κράτους (μιας ισχυρής Τουρκίας) μεταξύ της Ευρώπης και της πολιτικής απειλής που πρέσβευε η Σοβιετική Ενωση για τον δυτικό κόσμο. Νωρίτερα από τη Συνθήκη των Σεβρών, είχε επίσης υπογραφεί μεταξύ των νικητών και της Βουλγαρίας, η Συνθήκη του Νεϊγύ (Νοέμβριος 1919). Μέσω αυτής, κατοχυρωνόταν στην Ελλάδα η Νοτιοδυτική Θράκη και στερούνταν από τη Βουλγαρία η έξοδος στο Αιγαίο. Παράλληλα, η Συνθήκη του Νεϊγύ άφηνε ένα ασαφές καθεστώς για την Ανατολική Θράκη ορίζοντας την εδαφική συμμαχική δικαιοδοσία έως τα περίχωρα της Κωνσταντινούπολης. Ετσι οι Ελληνες θα μείνουν σταδιακά η κυρίαρχη στρατιωτική δύναμη στην περιοχή.

Οι δύο αυτές συνθήκες αποτέλεσαν την κορύφωση των διπλωματικών και πολεμικών ενεργειών στις οποίες ηγήθηκε με μεγάλη επιτυχία ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Γενικότερα οι Βαλκανικοί Πόλεμοι (1912-1913), ο Εθνικός Διχασμός (1915-1917), η συμμετοχή της Ελλάδας στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (1916-1919), η Συνθήκη Ειρήνης (1919), η μεταφορά Ελληνικού Στρατού στη Σμύρνη (Μάιος 1919), η Συνθήκη του Νεϊγύ και η Συνθήκη των Σεβρών αποτελούσαν μία μακρά επιτυχημένη εθνική πορεία, μέσα στην οποία όμως η Ελλάδα είχε βαθιά διχαστεί σε πολιτικό επίπεδο και τα τραύματα δεν είχαν ακόμη επουλωθεί. 

Ενδεικτικό του διχαστικού κλίματος ήταν το γεγονός ότι το Κόμμα Φιλελευθέρων δεν κατάφερε να κεφαλαιοποιήσει εκλογικά την υπογραφή της Συνθήκης των Σεβρών. Ηδη αμέσως μετά την υπογραφή της Συνθήκης πραγματοποιήθηκε η απόπειρα κατά της ζωής του Βενιζέλου στον σταθμό της Λυών στο Παρίσι. Ακολούθησε η εκλογική ήττα των Φιλελευθέρων (Νοέμβριος 1920), οι αδιέξοδες θερινές επιχειρήσεις του Ελληνικού Στρατού στη Μικρά Ασία (1921), η Μικρασιατική Καταστροφή (Αύγουστος 1922), η Επανάσταση Στρατού και Στόλου (Σεπτέμβριος 1922), η Δίκη και Εκτέλεση των Εξι (Νοέμβριος 1922). 

Η αποτυχία. 

 Η «αποτυχία» όμως ήταν διπλή, στο εσωτερικό και στο εξωτερικό μέτωπο, αφού οι διπλωματικές και πολεμικές επιτυχίες της περιόδου 1912-1920, δεν κατάφεραν να καταξιώσουν την Ελλάδα ως περιφερειακή δύναμη στην Ανατολική Μεσόγειο απέναντι στην αναγεννημένη Τουρκία. Η αιτία ήταν η απουσία του Βενιζέλου από τα διεθνή φόρα, καθώς και η προφανής πολιτική δυσκαμψία και αδυναμία όσων τον διαδέχθηκαν, αλλά όχι μόνον αυτό. Κυριότερη, ίσως, αιτία ήταν η αοριστία της ειρήνης που διαδέχθηκε τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ενώ ήταν ένας πόλεμος του 20ού αιώνα, η λήξη του και η εφαρμογή της ειρήνης λειτούργησε με όρους του 19ου αιώνα. Οι όροι της ειρήνης (μετά τη Συνθήκη των Σεβρών) δεν υποστηρίχθηκαν με την αντίστοιχη συγκρότηση που είχε υποστηριχθεί η πολεμική προσπάθεια ούτε υπολογίστηκε η ανάγκη των ηττημένων για εθνική δικαίωση, γεγονός που επέτρεψε να διατηρηθούν εν ζωή τα αίτια του πολέμου εντός των πρώτων ακόμη βημάτων της ειρήνης. Στην ελληνική περίπτωση αυτό καθίσταται σαφέστερο αν αναλογιστούμε ότι η πολιτική ειρήνη για τη χώρα μας προϋπέθετε την ύπαρξη εσωτερικών συμμαχιών και εφεδρειών αντίστοιχων με εκείνες που προϋποθέτει ένας πόλεμος. Ιδιαίτερα ένας πόλεμος του οποίου το ιδεολογικό-αλυτρωτικό φορτίο ήταν κυρίαρχο, και επομένως η όποια πολεμική αποτυχία θα χρειαζόταν μια ουσιαστικώς ειρηνική περίοδο ώστε να απορροφήσει η ελληνική κοινωνία τις συνέπειες.

Του Τάσου Σακελλαρόπουλου (Ο Τάσος Σακελλαρόπουλος είναι ιστορικός στο Μουσείο Μπενάκη)

Πηγή ΤΑ ΝΕΑ

21.8.2010